KOTLICE – zespoł rezydencjonalny

Dariusz Kalina

Zespól rezydencjonalny w Kotlicach

Nazwa wsi zapisywana była jako Chotczicze (1374), Chotlicz (1375), de Kotlycza (1376), Chotnik (1394), Cotlycze (1437), pochodzić ma od imienia osobowego Chot[1].

Wieś położona jest na prawym brzegu Nidy, według Mapy Galicji Zachodniej po prawej stronie drogi prowadzącej w kierunku południowym, która rozwidla się na drogę do brodu w kierunku Korytnicy i w stronę przeciwną – do Jędrzejowa; inna jeszcze droga prowadzi również do Jędrzejowa poprzez las należący niegdyś do dóbr Kotlice i dalej do wsi Chwaścicie. Do końca XVIII w. położona była na terenie powiatu ksiąskiego, województwa krakowskiego.

 Po raz pierwszy występuje w dokumentach w 1372 r., kiedy biskup krakowski Florian z Mokrska, na prośby Klemensa (z Kotlic) kasztelana radomskiego i innych, do których należało prawo altarii św. Tomasza w kościele parafialnym w Mokrsku, uposaża ją za zgodą kapituły krakowskiej dziesięciną ze stołu biskupiego w Kotlicach i części dziesięciny z pewnej roli w Chwaściach[2]. Od tego może czasu posiadanie tej wsi było równoznaczne z prawem do patronatu kaplicy św. Tomasza w kościele w Mokrsku.

W latach następnych (1376-1385) wieś jako jej w posiadaniu braci: Klemensa, podczaszego krakowskiego (1376-1379, może do 1387?), oraz Tomasza. Klemens zszedł z tego świata zapewne bezdzietnie, gdyż w dokumentach źródłowych występuje Tomasz zwany Burnos (1374-1390) mąż Katarzyny (1394 – jako wdowa w 1395). Ich syn Mikołaj Kotlicki z przydomkiem Burno(s) (1392-1428), brat Stanisława z Kotlic (1392-1402), żonaty był z Anną, która wraz z małżeństwem wniosła mu swoje części dziedziczne w Książu Małym wraz z prawem patronatu do tamtejszego kościoła. Chyba właśnie tam lokuje swoje zainteresowania – w 1397 r. ręcząc za żonę Annę, zobowiązuje się zwrócić Pietraszowi z Sancygniowa 22 grzywny, dając jako gwarancję swoją wieś Kotlice.

Synem Mikołaja z Kotlic i Anny był Tomasz z Kotlic (1418-1452), ożeniony z Elżbietą, córką Lutolda z Łachowa (w powiecie chęcińskim). Tenże Tomasz w 1451 r. dał Mikołajowi z Zakrzowa h. Poraj, kasztelanowi wiślickiemu[3] całą wieś Kotlice wraz prawem patronatu do kościoła w Mokrsku i prebendy św. Tomasza należące do rodziny Kotlickich – w zamian za wieś Kostki Małe (w powiecie wiślickim), jednocześnie jego żona Elżbieta zrezygnowała ze swoich praw do posagu i wiana na Kotlicach. Jednakże tenże Mikołaj z Zakrzowa w 1452 r. odstąpił Kotlice Janowi synowi Tomasza. W 1462 r. pojawia się w źródłach Florian z Kotlic, który poręczając za swoich braci nie podzielonych, wydzierżawia Kotlice Piotrowi Mokrskiemu. Tenże Florian miał żonę Gretę (występuje w 1467), córkę Andrzeja Mojkowskiego; w roku 1472 r. zastawił wszystkie swoje części dziedziczne w Kotlicach za 200 grzywien Piotrowi z Mokrska. W 1489 r. występuje jako dziedzic Kotlic Dziwisz Kotlicki[4].

Nie była to wieś duża, w 1490 r. wieś płaciła podatek poradlne jedynie od dwóch łanów[5], jej przeciętny stopień zagospodarowania zarejestrowany został w 1581 r., kiedy jej właścicielem był Mikołaj Sancygniowski, który płacił podatek od dwóch i pół łanu osiadłego, dwóch zagród bez roli, dwóch komorników i jednego rybitwy[6].

Około 1649 r. wieś przeszła na własność Marcina Władysława Piegłowskiego herbu Nałęcz, piszącego się z Balic, podczaszego ciechanowskiego oraz jego żony Barbary Drzewickiej. Z małżeństwa tego pozostały dzieci – synowie Jan, Stanisław Jan oraz córki – Barbarę Dembską, Katarzynę Żydowską i Krystynę Opacką. Działem majątkowym Kotlice otrzymał Jan Stanisław Piegłowski[7], kasztelan oświęcimski, żonaty z: 1’ z Heleną Rościewiczowską, z nią miał syna Jana i córki: Katarzynę Mostowską, Mariannę Glińską; 2’ z Zuzanną Dembińską miał córki: Justynę wydaną za Hieronima Dembińskiego i Zuzannę za Władysławem Grabkowskim; 3’ z trzecią żoną Barbarą Jordanówna, miał synów Antoniego i Stefana.

Stefan Piegłowski, cześnik wiślicki (1736-1754), stolnik wiślicki (1754-1757) był dziedzicem Balic, Kotlic, Polanki i Zawady. Żonaty był z Eleonora Oborską, z która miał córkę Zofię wydaną za Franciszka Dembińskiego h. Nieczuja, chorążego Racławskiego, podczaszy wiślicki. Posiadali oni Kotlice i Chwaścice, a po 1777 r. otrzymali testamentem dobra Mokrsko[8].

Franciszek Dembiński miał tylko jedno dziecko, córkę Mariannę, która odziedziczyła dobra Kotlice i Mokrsko. Wyszła za mąż za Piotra Dembińskiego herbu Rawicz generał adiutanta królewskiego i zeznała z nim dożywocie w 1769 r. wnosząc mu w posagu wspomniane wsie. Marianna zmarła w 1780 r., dobra Kotlice przekazała po 1783 r. swojej córce również Mariannie, żonatej: 1’ z Jerzym Ożarowskim, cześnikiem koronnym (1787), podstolim krakowskim, posłem na Sejm, szambelanem królewskim, 2’ Adama Siemońskiego w 1796 r.

W roku 1789 r. we wsi było 35 domów, stały dwór, dwie karczmy, browar oraz młyn, Majątek obejmował Kotlice oraz siedliska: osadę młynarską Górki położoną nad stawem zwanym Górki między Kotlicami a Nidą; Stawki, przyległość Kotlic, obejmującą 6 chałup chłop 31 ludzi, 3 chałupy komornicze; oraz Wymysłow – z karczmą i chałupą na prawym brzegu przy drodze z Kotlic do Korytnicy[9].

Małżeństwo Siemińscy w 1803 r. sprzedali Kotlice z przynależnościami Stanisławowi Wężykowi z żona Salomeą z Rottenmundów, następnie w 1852 r. jego córka Kornelia już jako małżonka Romualda Gostkowskiego odkupiła Kotlice od ojca jednocząc przy tym jeszcze jedną trzecią praw do dóbr Mokrsko.

Na terenie wsi znajduje się odrestaurowany obecnie pałacyk, wzniesiony na starszych piwnicach, (co poświadczać ma data na drewnianej belce umieszczonej w otworze drzwiowym prowadzącym do sklepionej piwnicy)[10]. Z zachowanego inwentarza z 1800 r. wyłania się następujący obraz zabudowań dworskich[11]:

„Do którego wchodząc jest ganek na słupach czterech – dwóch sosnowych a dwóch dębowych, wsparty z facjatą bez cyfry ( herbu), powałę mający z tarcic i no około u dołu tarcicami między wbijanemi zrobiony, w którym ławek jedna dobra na nogach, druga na pieńkach sosnowych położona, posadzka z kamienia rżniętego.

Dwór

z drzewa rżniętego na węgieł budowany, po tym grubo tynkowany dach gontami podbity zdezelowany o sześciu dymnikach i kominach czterech murowanych…

Sień, w której wchodząc są drzwi dębowe stolarskiej roboty, na zawiasach, hakach z klamką, zamkiem francuskim, kluczem żelaznem, w której przegroda tarcic na przepiec zrobiona, do tej drzwi na zawiasach, hakiem z zamkiem i kluczem polskim, klamką skoblami żelaznemi, Do pieców czeluści dwa, okienko nad drzwiami, okienko nad drzwiami z okrągłych szyb w drzewo oprawione z dwoma szybami stłuczonemi. W sieni landszaftów na płótnie pod pokost malowanych sześć, okien dwa, tarcicami pozabijanych. Szafa po prawej stronie orzechowo niegdyś malowana stara z dwoma u dołu szufladami z zamkiem bez klucza i antabami żelaznemi, drzwiczki u dołu podwójne na zawiasach z zamkiem i kluczem, u góry i w środku bez klucza. Szafa druga pobielana z drzwiczkami u góry i dołu na zawiasach, hakach z zamkiem bez kluczów…

Sala, do której wchodząc są drzwi dębowe w środku nowo wyprawiane, na zawiasach, hakach z zakrętką, zamkiem kluczem francuskim, haczykiem i skoblami żelaznemi; na ścianach obicie papierowe zielone z szlakami niebieskiemi, lamperie popielatemi szlaczkami malowane na około, dobre, komin narożny z ogniskiem niskim, piec z kafli białych; drugi pokój grzejący z koroną u góry. Takoż okien dwa w ołów oprawnych z szybami pięcioma stłuczonemi, sufit płócienny, w niektórych miejscach zamokły, podłoga z tarcic sosnowych.

Z tej idąc do kaplicy – pokój pierwszy, do którego drzwi dębowe pobielane na zawiasach, hakach z zamkiem kluczem francuskim, sluskami dwoma, zakrętką i z ryglach do zamykania żelaznemi, komin szafiasty z gzymsami bez pieca, okno jedno w ołów oprawne, z szybami trzema stłuczonemi. Obicie na białym dnie z żółtym szlaczkiem, lamperie popielato malowane, sufit z płótna biało malowany, podłoga z tarcic.

Z tego kaplica, do której drzwi dębowe takie jak pierwsze … ławki czerwono malowane. Ołtarz malowany, drzwi na wychód ze wszystkim okuciem z siedmioma taflami szklanemi, a ósma stłuczona z zasuwką i zakrętką. W ołtarzu obraz wielki w ramach na płótnie pod pokost malowany N(M)Panny. Stolik w rogu ołtarza wmurowany z szufladą niebiesko malowaną, z drugiej strony zdezelowany, tylko szuflada została. Obrazów na płótnie w ramach i bez ram nro 6; sień, posadzka z kamienia rżniętego.

Pokój poboczny, do którego wchodząc z sali są drzwi dębowe na zawiasach, hakach z zakrętką, śluskami, zamkiem, kluczem i ryglami żelaznemi. W tym obicie na dnie białym, lamperie jak i w innych pokojach, trzy haki między oknami na lustro, kominek narożny z okapem zepsuty, okien dwa w ołów oprawnych z sześcioma szybami stłuczonemi.

Pokój drugi po lewej ręce, do którego drzwi popielato malowane na zawiasach, hakach z zakrętką, sluskami, zamkiem bez klucza z ryglami  żelaznemi; w tym obicie żółte ze szlaczkiem szerokim z jednej strony zdarte, piec z kafli białych z koronką u góry i gałkami czterema, komin szafiasty, od którego aż do drzwi obicie odarte, sufit biały, podłoga z tarcic, okna dwa wytłuczone, okiennicami zamknięte.

Pokój trzeci, w którym obicie niebieskie, sufit biały, podłoga z tarcic, komin szafiasty, okna dwa wytluczone okiennicami pozamykane, drzwi na wychód ze wszystkim okuciem takie jak w kaplicy, tylko tafle powybijane; w tym szafa na ksiązki bez drzwi z półkami, po lewej ręce drzwiczki małe do garderóbki na zawiasach, hakach i zamkiem i kluczem francuskim, obiciem przykryte; w tej okno z prętami żelaznemi, drzwi drugie z tejże do sionki do sionki popielato malowane na zawiasach, hakach, z dwoma haczykami, a z drugiej strony z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi; drzwi trzecie na wychód z sionki do ogrodu na zawiasach, hakach z jednym haczykiem, powala i podłoga z tarcic.

Wywróciwszy się pokój sypialny, do którego drzwi z pobocznego pokoju takie jak i inne tylko o jednym ryglu, z zamkiem bez klucza; w tym obicie niebieskie z wąskim szlaczkiem, lamperie dobre, takie jak w innych, sufit biały, szafa w ścianie, do której drzwi przy nyszy obiciem takimże przykryte na zawiasach, hakach, z zakrętką. Z tego są drzwi malutkie na wychód na jednej zawiasie. Z pierwszej sieni jest izba po prawej stronie dla służących, do której wchodząc są drzwi na zawiasach, hakach, z klamką. W tej komin narożny zepsuty, okna dwa, w których szyb wytłoczonych jest ósm, piec z kafli zielonych, podłoga i powala z tarcic.

Izba druga, do której drzwi na zawiasach z zasuwką, klamką, slusakiem i ryglami żelaznemi. W tej komin okrągły, powała i podłoga z tarcic, okien dwa z dwoma szybami stłuczonemi, drzwi małe do sionki na wychód na zawiasach z haczykiem. Z sionki małej drzwi do ogrodu na zawiasach z haczykiem/ z drugiej strony izby drzwi są do garderoby na zawisach, hakach, z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi.

Sień druga, do której wchodząc są drzwi na zawiasach, hakach z zamkiem bez klucza, nad temi jest okno w ołów oprawne, w których jest szyb stłuczonych dziewięć, schody do piwnicy z połową drzwi i skoblami żelaznemi, drzwi do drugiej piwnicy takież, w tej przepierzenie z tarcic do spiżarki, drzwi do tej na zawiasach, hakach z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi, w tej półek cztery, po lewej ręce drzwi do izby służącej na zawiasach, hakach z klamką żelazną.

Sień trzecia, do której drzwi na zawiasach, hakach z klamką i antabą. Z tej po prawej ręce są drzwi do apteczki na zawiasach, hakach, z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi, podłoga i powała z tarcic, okno jedno z kratą żelazną bez szyb, w kącie szafka o dwojgu drzwiczkach z wrzeciądzem bez klucza i kilka półek na kształt szafy – po lewej ręce są drzwi do sionki na górę z tarcic sosnowych na zawiasach, hakach z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi. W tej są schody na górę z tarcic sosnowych, za któremi drzwi podnoszone na górę na zawiasach, hakach z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi, okno bez szyb”.

Dalej następuje opis budowli murowanej, będącej zapewne pozostałością starszej budowli:

„Lamus, do którego wchodząc z trzeciej sionki są drzwi dębowe fasowane na zawiasach, hakach z zamkiem i kluczem francuskim, komin szafiasty z herbem Dembińskich, piec biały z kwiatkami niebieskimi kaflowy, szafka w murze z drzwiczkami podwójnemi z tarcic, na zawiasach, hakach z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi, okna dwa otwierane z tarcic, z szybami stłuczonemi, z okiennicami, wewnątrz przegroda z blejtramu płótnem starym obita, w której drzwiczki są takież na zawiasach, hakach z klamką, podłoga dobra. Sklep cały z sklepieniem murowanym, z którego są drzwi do garderoby dębowe na zawiasach z zakrętką, ślusakami i zasuwkami trzema, z antabą, zamkiem francuskim bez klucza, wrzeciądzem i skoblami żelaznemi, okno z pięcioma prętami żelaznemi. W tej szafa sosnowa stara, na zawiasach drzwi mająca, jednej połowy środek wyłupany. W tej szuflad dwie z antabkami, półek dwie z zamkiem bez klucza, szafa narożna z drzwiczkami na zawiasach, hakach z zamkiem i kluczykiem. Z tej drzwi do drugiej izby służącej. Okiennice są do wszystkich na zawiasach z zasuwkami do zamykania pokoju i drzwi od dziedzińca dwoje, dla nie wybicia w drugich drzwiach tafli szklanych, te są pojedyncze na zawiasach, hakach, z zasuwkami od środka.

Po prawej ręce z dziedzińca za lamusem jest wystawa nad piwnicą na węgieł budowana, gontami staremi pobita, zdezelowana. Za to jest fortka duża na kształt bramy sztachetowa pojedyncza między dwoma przęsłami sztachet i dwoma słupami na biegunie z kuną u góry żelazna. Brożek u płotu grodzony na czterech wysokich stożnicach, do którego drzwi na zawiasach, hakach żelaznych, od sztachet ciągnie się płot wkoło dzikiej chaty aż do chłopa chatki i z drugiej strony między któremi jest mały ogródek z kilkoma lipkami.

Chata dzika, ta z drzewa świerkowego nieociosanego w węgieł stawiana, do której wchodząc jest ganek na dwóch słupach dębowych nieociosanych z sękami, wsparty u góry, brzeziną nieostruganą obity, u dołu zaś słupki leszczyną wysadzane, cała chata z gankiem słomą poszyta, do której są drzwi od frontu laskowemi prętami są obite, a z drugiej strony z korą świerkową i w środku na zawiasach, hakach z zamkiem bez klucza i zakrętką żelazną.

Sień cała korą świerkową obita, okno jedno bez szkła i okiennicy, powała świerkowa nieostrugana, podłogi nie masz…

Pokój pierwszy, do którego drzwi stolarskiej roboty biało lakierowabne na zawiasach, hakach bez zamku, w tym obicie z papieru na płótnie przyklejone z różami na białym dnie z imaginacjami przez swawolę w wielu miejscach poobdzierane, podłoga z tarcic, sufit płócienny biały i okien dwa ze wszystkim okute, jedną tylko taflę wybitą mające, drzwi do ogrodu białe z czterema taflami szklanemi na zawiasach z zasuwką i ryglami żelaznemi; w tym stolik kątny czerwony jeden na nogach trzech cały zdezelowany, takiż jeden lip[owy na jednej nodze okrągły jeden, sosnowy do nakrywania duży jeden.

Pokój drugi, do którego drzwi z pierwszego na zawiasach, hakach z zamkiem nowym bez klucza, obiciem jakimże, co na ścianach przykryte. W tym obicie zielono ze szlaczkiem niebieskim, podłoga z tarcic, sufit płócienny biały, okno jedno, w którym trzy szyby wytłuczone, lamperie w obydwóch pokojach na płótnie popielate w kostkę malowane, okiennic trzy na zawiasach z haczykiem i wrzeciądzami do zamykania z jednej strony skórą świerkową, z drugiej strony prętami laskowemi wybite.

Po lewej ręce dwora są sztachety między oficyną i dworem, pomiędzy któremi jest dwa słupy na kształt bramy z gzymsami i gałkami wielkimi olszowemi, między któremi jest fortka sztachetowa na biegunach z kuną u góry żelazną i schodki po dwa stopnie do ogrodu.

Oficyna

z drzewa sosnowego na węgieł zbudowana z dachem gontami pobitym zdezelowanym, na którym są dwa dymniki, dwa kominy murowane i trzeci z czapką kuchenny, w której cztery pręty znajdują się żelazne, a w środku tego dwa wielkie ankry żelazne, drabina na tymże zła. Do której wchodząc jest ganek na czterech słupach dębowych, do tej są drzwi stare zepsute na zawiasach, hakach, z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi, powała z tarcic, okien dwa tarcicami zabitych, od tych-

Kuchnia

do której drzwi na zawiasach, hakach, z klamkami dwiema i skoblami żelaznemi, w tej kuchnisko z cegły murowane z jednej strony prętem żelaznym a z drugiej drzewem utrzymywana, tam dwie kucharzkich rynsztok – jeden z drzewa, okno jedno, w którym tylko szescv szyb zostało, z tej schody na górę z tarcic sosnowych, od których są drzwi podnoszone na zawiasach, hakach z wrzeciądzem i skoblami żelaznymi, po lewej ręce sieni – izba piekarska,. w tej pieców piekarskich dwa w murze szafiastym, prętami żelaznemi od góry wspartym. W tej stół krzyżowy piekarski jeden, magiel stary zepsuty, przepierzenie z tarcic na komórkę, do której drzwi na zawiasach, hakach z skoblami żelaznemi, okien dwa tarcicami zabitych. Z tej alkierz, do którego drzwi na zawiasach, hakach, z wrzeciądzami skoblami żelaznemi, w tej piec kaflowy do ściany przytknięty zielony, okno jedno, którego połowa wybita, podłoga i powała w obu izbach z tarcic.

Izba po prawej ręce druga, do której drzwi na zawiasach, hakach, z zamkiem, kluczem francuskim, haczykiem, i skoblami żelaznemi. W tej piec od góry z kafli od dołu z cegły dwie izby grzejący, komin narożny stary, szafa w kącie narożna aż do powały o jednej szufladzie z zamkiem bez klucza i jednych drzwiczkach, z zamkiem bez klucza, okien trzy, w dwóch szyb wytłuczonych siedem, a trzecie dobre. Z tej są drzwi do drugiej izby na zawiasach, hakach z zamkiem bez klucza, wrzeciądzem i skoblami żelaznemi z ryglem od góry aż do dołu jednoprętnym, komin narożny, lamperie z tarcic. na rogu tej oficyny jest karmnik słomą poszyty, drzwi na biegunach.

Od oficyny ku folwarkowi jest sztachet dwa przęsła, miedzy któremi jest brama sztachetowa na biegunie z kunami u góry żelaznemi, miedzy dwoma słupami, na których gzymsy i gałki. W kącie folwarku jest fortka w parkanie na biegunach z wrzeciądzem i skoblami żelaznemi do ogródka. Od bramy idąc do rzeki stoi na drodze komórka gontami staremi pobita z tarcic bez drzwi. w rogu ogroda przy rzece jest

– studnia sosnowym drzewem ocembrowana, przy której żuraw sosnowy i przy tym wiadro sosnowe z obręczami trzema drewnianemi do ciągnięcia wody.

Ogród

za oficyną i dworem plantowany na dwie kondygnacje podzielałoby, w którym kilka drzewek fruktowych i kilkanaście wiązów znajduje się, dookoła między słupy i płetewki płotem ogrodzony z dwoma przęsłami zepsutemi”.

Dalej następuje opis folwarcznego złożonego z sieni, izby i izby piekarnianej, za nim znajdował się ogród owocowy otoczony parkanem, jeszcze dalej był ogród warzywny ogrodzony płotem, a za „rozwalinami starego folwarku jest sad” ciągnący się za obory i gumno, oparkaniony płotem „z cierni”.

Według Akt Dyrekcji Ubezpieczeń w 1846 r. właścicielem dworu był Stanisław Wężyk. Podczas wyceny jego wartości opisano go jako wzniesiony z drewna, nakryty dachem pokrytym gontem, pozostający w złym stanie technicznym, wzmiankowany jest murowany lamus, wozownia ze stajnią. Stojący obok folwark obejmował; dwór folwarczny, dwie stajnie, dwie stodoły, wołownię, owczarnię, kurnik, dwie obórki, dwa chlewiki, plewnię, spichlerz, mieszkanie dla służących. Przy końcu wsi, przy gościńcu w miejscu zwanym Bugaj stała drewniana karczma z stanem (stajnią), karczmą, kuźnicą z mieszkaniem kowala. W miejscu zwanym Góry znajdował się gajówka i mieszkanie leśniczego[12].

Majątek po ojcu otrzymała Kornelia, która wyszła za Gostkowskiego i w tym czasie dokonano remontu zabudowań dworskich. Następnie, około 1860 r., drogą kupna Kotlice i folwark Chwaścicie oraz Brus stały się własnością Franciszka Chelińskiego. Ten wkrótce (1864) wzniósł czy też przebudował, drewniany dwór, który zwracał u współczesnych baczniejszą uwagę, podobnie jak prowadzona gospodarka rolno-hodowlana w majątku przez ówczesnego właściciela[13]. Był on żonaty z Antonina Makulską, z która miał osiem córek, z których Walentyna wydana została za Włodzimierza Majewskiego i otrzymała Kotlice z Chwaścicami. W 1911 r. przystąpili oni do przebudowy starego dworu. Jak się wydaje, pozostawiono stary, murowany lamus, który jak czytaliśmy dotykał starego drewnianego dworu. W części piwnicznej na uwagę zwracają uwagę grube na ponad dwa i pół metra mury, sklepione piwnice, podobnie jak w części nadziemnej grube mury, a w jednym oknie zachowało się kamiennie okna. Zmieniono jego usytuowanie względem drogi – stary dwór stał frontem do obecnie drogi, nowy frontem skierowany jest ku rzece, na uformowany poniżej budynku ogród.

Małżeństwo to nie miało własnych dzieci, majątek otrzymał usynowiony siostrzeniec Stanisław Kruszewski-Majewski. W 1945 r. Maria Kruszewska-Majewska, została pozbawiona majątku na rzecz przeprowadzenia tzw. reformy rolnej. Wkrótce utworzono w dworze szkołę rolniczą, następnie spółdzielnię produkcyjną[14]. Dwór obecnie został odremontowany, a prowadzenie prac projektowane jest również na lata przyszłe, w tym odrestaurowanie założenia parkowego.

Oznaczone: rycerskie