P o rocznej przerwie ukazała się kontynuacja opracowanych wspomnień z okresu powstania styczniowego zatytułowana „Tobiem winien miłość a Ojczyźnie życie. Powstanie styczniowe w Świętokrzyskiem. Wybór wspomnień uczestników walk”. Tytuł nawiązuje do pieśni patriotycznej tak jak i pierwsza część.
[Poniżej wykorzystano fragmenty wstępu]
Publikacja składa się z sześciu części. Cztery początkowe stanowią opracowane wspomnienia. Jako pierwsze zaprezentowaliśmy zapiski Kazimierza Frycza, pochodzącego z terenu obecnego woj. świętokrzyskiego, wydane w Krakowie w 1912 r. Drugie w kolejności to wspomnienia Feliksa Borkowskiego, syna krakowskiego rzemieślnika, wydane po raz pierwszy w 1904 r. w Krakowie i ponownie w 1910 r. we Lwowie, uzupełnione w aneksach o listy powstańców z oddziałów Kurowskiego i Jeziorańskiego. Trzeci rozdział stanowią wspomnienia urodzonego w Samborze Romana Dallmajera, wydane w Lipsku w 1912 r. W rozdziale czwartym publikujemy wspomnienia Bronisława Macieszkiewicza, oficera armii austriackiej, który walczył w powstaniu tylko jeden dzień, gdyż po bitwie pod Komorowem 20 czerwca 1863 r., która zakończyła się klęska powstańców trafił do rosyjskiej niewoli. Przebywał kilkanaście miesięcy w więzieniach w: Stopnicy, Kielcach, Radomiu i Warszawie, skąd staraniem matki został uwolniony i przekazany władzom austriackim. Dzięki jego zapiskom opublikowanym w 1865 r. w dwunastu częściach na łamach „Dziennika Literackiego” poznajemy realia pobytu w carskich więzieniach i dramatyczne losy jego kolegów, zaś okrucieństwo i bestialstwo wojny pokazują opisy ran powstańców zamieszczone w aneksie.
Piątą część opracowania stanowią noty biograficzne wybranych osób, które wymienili autorzy wspomnień. Wielu uczestników zrywu narodowego z lat 1863-1864 jest mało znanych, dlatego położono nacisk na ich identyfikację. Przykładem może być sylwetka Węgra Adama Bornemiszy czy Leopolda Monseu – obaj byli więzieni w Kielcach i Radomiu, Leopolda stracono a Adam został zesłany na Syberię.
Bardzo ważną rolę w powstaniu odgrywały kobiety. Aby przybliżyć kilka sylwetek „cichych bohaterek”, jak tytułowała je Maria Bruchnalska, opracowano trzy biogramy: Udalryki Czyżewicz, kurierki powstańczej, podróżującej z Galicji do Królestwa i Prus, ratującej uwięzionych powstańców, skazanej przez rząd austriacki na rok ciężkiego więzienia, Anicety z Górskich Libiszowskiej, wdowy po pułkowniku Antonim Libiszowskim, właścicielu Jeleniowa koło Nowej Słupi, która wielokrotnie gościła w swoim dworku oddziały powstańcze, zaopatrywała je w prowiant, a jej dwie córki wyszły za mąż za oficerów powstańczych oraz Róży z Gołębiowskich Majewskiej2, wdowy po Antonim Majewskim, dzierżawiącej Starą Słupię, gdzie w zabudowaniach dworskich stacjonował m.in. sztab generała Hauke-Bosaka.
Rozdział szósty zatytułowany „Non omnis moriar” zawiera życiorysy osób, które mocno angażowały się w upamiętnienie zrywu niepodległościowego, są to: Witold Dąbkowski, Mirosław Duda, prof. Eligiusz Kozłowski, Jerzy Kowalczyk, ks. Walenty Ślusarczyk i Artemiusz Wołczyk.
Autorami opracowania są Jan Kulpiński i Adam Malicki, skład i druk zrealizowany we włoszczowskiej drukarni KONTUR i wydatnej pomocy Michała Staniaszka, nakład współfinansowała Fundacja „AD FONTES QUILINAE”.
Należy też podkreślić pomoc osób, niejednokrotnie członków rodziny autora wspomnień, które przekazały nam dodatkowe informacje i grafiki wzbogacające publikację.
W tym miejscu autorzy jeszcze raz pragną podziękować: pracownikom Archiwum Państwowego w Kielcach, Biblioteki Publicznej w Krynicy-Zdroju i Biblioteki Miejskiej w Radomiu oraz
Annie Błachuckiej, Piotrowi Fryczowi, Dariuszowi Kalinie, Marii Malankiewicz, Oliwii Malickiej, Pawłowi Nowakowskiemu, Hubertowi Przybyszewskiemu i Michałowi Staniaszkowi.
Spis treści
Wprowadzenie 7
Kazimierz Frycz Grabówka
- Wspomnienia z r. 1863–64 13
- SŁOWO WSTĘPNE 13
- OBRAZEK I. Przygotowania do powstania. Obóz w Ojcowie. Wyprawa na Miechów 14
- OBRAZEK II. Goszcza – Chroberz – Grochowiska – Czernichów 25
- OBRAZEK III. Szyce. Niewola austryacka. Ucieczka. 42
- OBRAZEK IV. Wyprawa Lelewela w Lubelskie. Panasówka. Batorz 49
- OBRAZEK V. Obóz w Cisowie. Atak na Opatów. Powrót do domu. Zakończenie. 60
- ANEKSY 75
- I. Urząd Naczelnika Wojennego powiatu opatowskiego nr 279 [dnia] 16/28.02.1864 r. M. Opatów 75
- II. Opis bitwy opatowskiej w krakowskiej „Chwili” 76
- Kazimierz Frycz (o autorze) 79
Feliks Borkowski
- Przejścia i wspomnienia uczestnika powstania z r. 1863–4 105
- Przedmowa autora 105
- ANEKSY 148
- I. Listy powstańców z kancelarii Kurowskiego i Jeziorańskiego 148
- II. Raport wójta gminy Radków 188
- III. Wykaz uczestników walk pod Sperandą 188
- Borkowski Feliks (o autorze) 194
Roman Dallmajer
- Moje wspomnienia z powstania 1863–1864 roku [oraz wybór poezji z oryginału] 199
- W GIEBUŁTOWIE 199
- OJCÓW I MIECHÓW 200
- PACANÓW I PINCZÓW 203
- CHROBRZE 210
- GROCHOWISKA 218
- TYSZOWCE 223
- TUCZAPY 226
- MOŁOŻÓW 230
- NOWA WIEŚ 232
- ANEKSY 237
- I. Wyrok na Janie Żalplachcie-Zapałowiczu 237
- II. Wspomnienie pośmiertne Michała Heydenreicha 238
- Roman Dallmajer (o autorze) 239
Bronisław Macieszkiewicz
- Wspomnienia z niewoli moskiewskiej r. 1863 259
I. Wyprawa Jordana – Formacja oddziału i przejście Wisły – Bitwa pod Komorowem – Wzięcie w niewolę 259 - II. Trzydniowy pobyt w Stopnicy – Pogrzeb poległych – Wymarsz do Staszowa – Lustracja pułkownika – Starania o uwolnienie – Przybycie Czengerego 271
- III. Wymarsz do Kielc – Wesołość u stóp szubienic –Więzienie i śledztwo – Przybycie mojej matki – Drugi i trzeci protokół 282
- V. Odjazd mojej matki – Poznanie Bornemissy i Sokolicza – Przygody tego ostatniego – Piękna nowina – Plan do ucieczki – Wymarsz do Radomia – Monseu – Rozłączenie z Bornemissą 290
- VI. Rozłączenie z Bornemissą – Wymarsz do Warszawy – Próba ucieczki – Cytadela – Ratusz – Transport do Olkusza – Zwiastowanie wolności – Niektóre przykłady sprawiedliwości moskiewskiej 310
- ANEKSY 322
- I. O bitwie pod Komorowem 322
- II. Wykaz jeńców ujętych po bitwie pod Komorowem 323
- III. Wykaz rannych ze szpitala w Stopnicy 326
- IV. Wykazy rannych w szpitalach w powiecie stopnickim 328
- Bronisław Macieszkiewicz (o autorze) 333
NOTY BIOGRAFICZNE 344
Dowódcy rosyjscy 390
Non omnis moriar… 392
O autorach 413
Fundacja „AD FONTES QUILINAE” 417
Wykaz skrótów 419
INDEKS NAZWISK 420
INDEKS MIEJSCOWOŚCI 438
Bibliografia selektywna 444
Fot. Michał Staniaszek. KONTUR
