Miejscowości o nazwie Kościelec jest w Polsce sporo. Kościelec Proszowicki leży w gminie Proszowice, ale jeszcze nie tak dawno w literaturze znany był on jako Kościelec Pińczowski – tak nazywał go Zygmunt Świechowski w „Budownictwie romańskim w Polsce”, wydanym w 1963 roku, pod taką też nazwą figuruje w „Dziejach budownictwa w Polsce” Oskara Sosnowskiego z roku 1964. Romański kościół św. Wojciecha wybudowany został przez biskupa krakowskiego Wisława, w jego posiadłości, pomiędzy rokiem 1231 a 1242. W roku 1325 wzmiankowany jest kościół, z plebanem Marcinem, należący do dekanatu kazimierskiego. W czasach Długosza plebanem w Kościelcu był Stanisław Swiradzki herbu Zabawa, kanonik i oficjał krakowski, zaś dziedzicem Jakubik pieczętujący się Pobogiem.
W czasach reformacji (bardziej precyzyjnie: przed rokiem 1588) kościół sprofanowany został przez arian – dziedzicem wsi był wówczas Bogusz herbu Półkozic. Kościół – według księdza Wiśniewskiego, który powołuje się na umieszczoną w zakrystii tabliczkę – pozostawał w rękach innowierców przez lat 80, aż do roku 1633. Inne źródła podają, że świątynię przywrócił do kultu proboszcz Maciej Molenda w roku 1628, a rekonsekracji dokonał krakowski sufragan, Tomasz Oborski, w roku 1644.
W roku 1673 proboszcz, Władysław Opacki, dokonał restauracji kościoła, w ramach której wymurował od nowa ściany naw bocznych a zamiast belkowania i pułapu „dał sklepienie”. Kolejne restauracje miały miejsce: w roku 1723, w 2. połowie XIX wieku, w latach 1920-30 i 1955-57.
Pierwotny kościół, wzniesiony z wapiennych ciosów (oraz z cegły w układzie wendyjskim) był dwuwieżową, trójnawową (nawy o trzech przęsłach) bazyliką romańską bez transeptu, z prezbiterium zamkniętym absydą i z emporami ponad nawami bocznymi. Większość wystroju kamieniarskiego przetrwała, ale układ przestrzenny budowli uległ poważnym zakłóceniom. Znikły wieże, obniżone do wysokości naw bocznych, pojawiła się za to dobudowana od południa kruchta (w. XVII/XIX). Zachodni szczyt, podwyższony już w czasach gotyku, w okresie baroku zyskał swój obecny kształt – z wolutami i sterczynami. Z pierwotnych form zachował się w fasadzie tylko okrągłołukowy „uskokowy” portal i dwie wnęki umieszczone po jego bokach, ale w ościeżach portalu nie zachowały się bazy kolumn. Trzony kolumn (poza jedną, południową), wymienione zostały na nowe (odkute według pierwotnych) w roku 1892.
Ksiądz Wiśniewski tak opisuje świątynię z Kościelca: „Kościół jest zmurowany w stylu romańskim, wysoki, wąski. Cztery prostokątne filary dzielą kościół na trzy nawy, tworząc po trzy arkady z każdej strony. Nad bocznymi nawami są galerie (empory) z obszernymi przezroczami (triforiami) czyli lożami, zwróconymi do środkowej nawy. Każdą z nich dzielą cztery romańskie kolumny na trzy półkoliste arkady. Obszerne loże, zasklepione, ankrami wzmocnione, dają drugie tyle miejsca co i nawa… Prezbiterium kończy się absydą do której po stronie Ewangelii dobudowano kruchtę, po stronie Epistoły zakrystię. Po obu stronach prezbiterium są loże, każdą z nich dzieli niski filar na dwie części. Zewnętrzny owal prezbiterium zdobią tzw. lizeny… nie dochodzą one jednak do górnego gzymsu, co wskazuje na miejsce podwyższenia murów…”. O zachodniej fasadzie kościoła nie ma ksiądz Jan najlepszego zdania: „Facjata frontowa barokowa, niedołężna, ozdobiona figurami…”.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
