„O fundacyi kościoła nie ma wzmianki ani w wizycie Kazimierskiego z 1595 r., ani w wizycie Stanisława Suloskiego, kanonika krakowskiego, prepozyta kieleckiego z 1597, który pisze, ze rektorem jest Marcin Szyszkowski, kanonik krakowski, który kościół wystawiony z kamienia pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Boskiej wyrestaurował. Restaurację tę wyjaśnia wizytacja kardynała Radziwiłła, biskupa krakowskiego, że na miejscu ciemnego i zrujnowanego prezbiterium wzniesione było nowe, do kościoła zastosowane ” – pisze ksiądz Wiśniewski.
Wiadomo, że pierwotny kościół istniał już w roku 1326. Długosz w Liber Beneficiorum wymienia plebana iłżeckiego o imieniu Michał. Pod koniec XVI stulecia proboszczem został Marcin Szyszkowski, przyszły biskup krakowski, fundator i budowniczy barokowego kościoła. Katalog Zabytków podaje, że obecny kościół wzniósł w roku 1603 Szyszkowski. Jak więc pogodzić to z zapisem księdza Wiśniewskiego, że była to restauracja, z zapisem doprecyzowanym po wizytacji Radziwiłła, że chodziło o nowe prezbiterium? Być może istniał jeszcze inny obiekt, pośredni co do czasu powstania – pomiędzy kościołem wspomnianym w roku 1326 i wymienionym w Liber Beneficiorum, a świątynią ufundowaną przez Szyszkowskiego? Jeśli tak, to możliwe byłoby w pierwszym
etapie wybudowanie u schyłku XVI stulecia nowego prezbiterium, przy starszej nawie, a potem dobudowanie do już nowego prezbiterium nowego barokowego korpusu w roku 1603. Jednak całkowicie pewna jest tylko data konsekracji barokowej świątyni, dokonanej 20 sierpnia 1634 roku przez krakowskiego biskupa, Tomasza Oborskiego.
Dalsze losy barokowego kościoła były raczej burzliwe: uległ on zniszczeniu w czasach szwedzkiego potopu w latach 1655 i 1677. Nie oszczędzały go pożary: w roku 1740 i 1832. Jeszcze bardziej liczne były odbudowy i restauracje, utrudniające próbę odczytania poszczególnych faz powstawania obiektu.
Kościół usytuowano w północno-wschodniej części miasta, na działce ograniczonej od południa – ulicą prowadzącą do rynku i łączącą obie bramy (tj. Radomską i Mostową), a od zachodu i północy – miejskimi murami. Dziś działka kościoła ma mocno nieregularny kształt: od południa i wschodu otacza ją mur z bramą i kostnicą, w południowozachodnim narożniku usytuowana jest dzwonnica, a na północ od dzwonnicy znajduje się ciąg zabudowań parafialnych, załamujących się dalej ku wschodowi. Kościół jest orientowany. Składa się z trójnawowego, bazylikowego, trójprzęsłowego korpusu i niższego i węższego prezbiterium, zamkniętego półkoliście. Nawę główną i prezbiterium nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, nawy boczne sklepienia krzyżowe. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia, nad którą jest skarbczyk. Do zakrystii i północnej nawy przybudowana jest okrągła wieża z klatką schodową, nakryta kopułką. Południowa nawa dłuższa jest o jeszcze jedno przęsło (wysunięte ku wschodowi). Do nawy tej dobudowana została w roku 1629 kaplica św. Krzyża, ufundowana przez Szyszkowskiego. „Pod kaplicą spoczywa matka i brat biskupa, jak widać z pomników – pisze ksiądz Wiśniewski. Stąd kaplica zwała się dawniej Szyszkoviana. Górna część kaplicy kulisto zaokrąglona, szczyt kopułki ma wieżyczkę o sześciu oknach„. Używając bardziej precyzyjnego języka: kaplica zbudowana jest z piaskowcowego ciosu, jest późnorenesansowa, ma plan kwadratu, nakryta jest kopułą na żagielkach, z sześcioboczną latarnią.
