Nie łatwo jest odnaleźć kościółek w Waliskach: ani na mapie, ani w literaturze ani też materialnie, w rzeczywistości. Z tym ostatnim – problem polega głównie na kiepskim oznakowaniu drogi prowadzącej z Końskich do Grójca. Jadąc od południa, przed mostem na Pilicy trzeba skręcić na wschód, ale żaden drogowskaz do tego nie zachęca i nie kieruje nas na Waliska. Podobnie jest z drugiej strony – od wschodu, czyli od Ulowa.
W książce księdza Bastrzykowskiego Zabytki kościelnego budownictwa drzewnego w diecezji sandomierskiej interesujący nas kościółek nazywany jest kaplicą i zlokalizowany we wsi Borowina (Borowina odległa jest od kościółka o około 2 kilometry). Nie ma o nim nawet linijki tekstu – ksiądz Aleksander zamieścił wyłącznie fotografię obiektu, bardzo ciekawą jednak, bowiem pokazującą kościółek ze zrębem nie zakrytym wówczas
szalunkiem. Oczywiście, wszelkie geograficzne kłopoty mają swoje uzasadnienie, wynikają z bliskości tych miejsc – osad, wiosek, przysiółków – przywoływanych na karty ksiąg lub widniejących na mapach. Dzisiejsze Waliska kiedyś nazywały się Borowiną, potem, pod koniec wieku XIX w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego zwano je: „Waliska albo Borowina, wieś i folwark pow. Radomski, gmina Potworów, parafia Klwów, odległość od Radomia 42 wiorsty”. Wieś, czy może raczej wioseczka, była mała – w roku 1827 liczyła 5 domostw i 39 mieszkańców, zaś w 1870 domów było 9 a mieszkañców 115. Większość areału zajmował folwark, liczący 1511 mórg – z czego około połowy stanowiły ziemie orne a ponad 1/4 lasy. „Włościańskich” gruntów było tylko 92 morgi.
O powstaniu kościoła pisze ksiądz Wiśniewski: „W 1650 r. Agnieszka Łakoma we wsi Ulowie w miejscowości zwanej Borowina wystawiła kościółek św. Krzyża i kosztem 1500 zł. ufundowała przy nim prebendę, którą potwierdził arcybiskup Maciej Łubieński. Kapelania ta podlegała szpitalowi, a ksiądz obowiązany był wyprawić odpust na św. Krzyż i sprosić sumistę oraz księży do spowiadania gromadzącego się na ten odpust ludu. Z czasem w tej kaplicy na drugi dzień Zielonych Świąt zaczęto odprawiać odpusty z wystawieniem Najśw. Sakramentu. Jednak ponieważ z roku na rok odbywały się na tych odpustach pijatyki, bitwy, gwałty itp., Konsystorz w 1850 r nakazuje odpust w kaplicy na który pozwolenia Stolicy Apostolskiej nie było, skasować i w dniu tym kaplicę zamknąć, dziedzica zaś zapytać, czy ma na odprawianie prywatnych mszy św. pozwolenie”.
Kościółek jest drewniany, o konstrukcji zrębowej, oszalowany. Składa się z kwadratowej nawy, węższego od niej prezbiterium skierowanego na wschód oraz z dobudowanej do wschodniej ściany prezbiterium zakrystii, trójbocznie zamkniętej. Nawę i prezbiterium nakrywają dwuspadowe dachy, zakrystię niższy dach wielopołaciowy. Dachy mają bardzo stare wiązania storczykowe, ale blaszane pokrycie psuje ich urok. Od zewnątrz, przy styku nawy i prezbiterium znajduje się ambona nakryta daszkiem, przypominająca o „odpustowych” tradycjach tego miejsca. Wnętrze kościoła nakrywa płaski strop. Przylegający do zachodniej ściany chór muzyczny wsparty jest na dwóch słupach. Elewacje kościoła pozbawione są detalu, ale dobre proporcje jego brył i malownicze położenie wśród nadpilickich lasów – rekompensują tę surowość. Na kościelnym cmentarzyku stoi kamienna figura św. Jana Nepomucena, nieco prymitywna, trochę przypominająca naiwną sztukę ludową, ale za to licząca co najmniej dwa stulecia.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
