„O milę od Sandomierza, na lewym brzegu Wisły, przy trakcie do Koprzywnicy i Klimontowa, na wyniosłej górze, z której prześliczny widok roztacza się na okolicę, na Wisłę, Sandomierz, Dzików, stoi murowany kościół postawiony w XIII wieku przez Pawła Samborzeckiego, dziedzica, który zapisał kilka wiosek Cystersom Koprzywnickim” – pisze ksiądz Wiśniewski. Pierwsza wzmianka o Samborcu jest z roku 1277, wymienianym wśród innych posiadłości koprzywnickiego klasztoru. Wzmianka o kościele parafialnym jest o pięćdziesiąt lat późniejsza (1325-28)choć czas powstania kościoła z pewnością winien być cofnięty do wieku trzynastego. W połowie XV stulecia Długosz w Liber Benefitiorum opisuje ten kościół jako Antiquo opere muratam, za fundatora podając Pawła z Samborca. Podaje też nazwisko plebana Szymona i kolatorów: Warsza i Jana herbu Rawa.
Od roku 1607, po osiedleniu się w Sandomierzu jezuitów: „fundusze kościoła w Samborcu do kościoła św. Piotra przyłączone zostały i odtąd jezuici byli kolatorami dwóch kościołów parafialnych”. W roku 1656 świątynię zniszczyli Szwedzi. Dwadzieścia lat później Marcin Mozgawa, wizytator: „znajduje kościół w Samborcu w części drewniany, który erekcyi nie posiadał”. Po następnych osiemnastu latach (1694), kolejny wizytator zapisał: „Wioska królewska z kościołem św. Trójcy, będącym filią św. Piotra w Sandomierzu, z nowa przez X. Stanisława Umińskiego, kanonika i proboszcza postawiony, gontem pokryty, niepokonsekrowany…”.
Jak więc wynika z tych zapisów, pierwotny, romański kościółek, wybudowany na lessowym wzgórzu, zapewne na terenie dawnego grodziska, bez większych zmian (poza bliżej nie określoną drewnianą rozbudową) dotrwał do końca XVII stulecia. Tworzyły go: prostokątna nawa o wymiarach wnętrza 6,5 na 5,4 metra oraz podkowiasta absyda o wewnętrznym promieniu równym 2 metry. Materiałem konstrukcyjnym były ciosy, potem otynkowane, gdy podwyższano je podczas rozbudowy pod koniec XVII wieku.
Ksiądz kanonik Umiński do romańskiego kościółka dobudował eliptyczną w planie nawę, ze starej nawy czyniąc teraz prezbiterium (po nadmurowaniu i przekryciu sklepieniem kolebkowo – krzyżowym). Od północy dobudowana została zakrystia, nakryta kolebką. Konsekracja świątyni miała miejsce w roku 1728. Ostatni etap rozbudowy nastąpił około roku 1880, kiedy to do prezbiterium dobudowano od południa nową zakrystię, a do nawy kruchtę.
Barokową nawę przykrywa płaski strop. Jej ściany dzielą pilastry wyposażone w stylizowane, stiukowe głowice, dźwigające obiegające nawę i prezbiterium belkowanie. Pomiędzy pilastrami są arkadowe wnęki, a otwór tęczowy zamknięty jest półkoliście.
Zachodnia elewacja ujęta jest w pary dość wydatnych pilastrów, które niosą przełamujące się belkowanie, o szczycie pilastrowym ujętym w wolutowe spływy i zwieńczeniu w kształcie trójkąta. Umieszczony na osi portal ma arkadowy otwór ujęty w półkolumny, niosące trójkątny szczyt. Wyżej jest wnęka z barokową płaskorzeźbą przedstawiającą św. Trójcę, na przyczółku zaś kamienny anioł. Kościół przykrywają dwuspadowe dachy; nad nawą wieżyczka na sygnaturkę, pochodząca z 2. połowy wieku, ale stylistycznie nawiązująca do baroku. Kiedy ogląda się samborski kościół, nie znając jego historii, naprawdę trudno jest dostrzec w nim jego trzynastowieczne, romańskie „korzenie”.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
