OSTRÓW koło Chęcin – dwór i zbór

D ariusz Kalina

Ostrów

Według Mapy Galicji Zachodniej zabudowania wsi zgrupowane były na południowym brzegu Czarnej Nidy, nieopodal dawnej przeprawy przez rzekę. Nazwa wsi zapisywana była w XIX w jako Ostrów Kielecki, a pochodzi od staropolskiego słowa oznaczającego wyspę.

O wczesnym osadnictwie na jej terenie świadczą wykopaliska archeologiczne przeprowadzone w 20. XX w. Najstarsza wzmianka źródłowa pochodzi z aktu erekcyjnego kościoła parafialnego w Chomentowie. Jego okręg parafialny obejmował: Chomentów, Łukowę, Ostrów, Wolę oraz połowę Stanowic, a wcześniej należały do parafii w Kijach, z której w1408 roku wyodrębniła się parafia w Łukowej, w której zasięgu znalazł się Ostrów[1]. W opisie Jana Długosza we wsi były łany kmiece, folwark, karczma, zagrody – z czego dziesięcina snopowa oddawana była do kościoła w Chomentowie. W innym miejscu wspomniał, że dziesięcina z Ostrowa została zamieniona na dwa łany we wsi Złota należące do scholastyka kieleckiego[2]. W 1529 r. dziesięcina z ról kmiecych oddawana była do kolegiaty kieleckiej, zaś z gruntów dworskich prebendarzowi św. Tomasza przy kościele w Mokrsku, a wieś została zaliczona do parafii w Brzezinach[3].

Według ksiąg podkomorskich z 1540 r. wieś należała do Jana i Piotra Ostrowskich. We wsi jeden kmieć był osadzony na jednym łanie, a pięciu na półłankach, a półtora łanu leżało odłogiem. Dalej były dwie zagrody i jedna pusta, ponadto karczma i młyn z sadzawką na Czarnej Nidzie. Były dwa dwory (curiae) należące do dwóch dziedziców oraz wspólny folwark, bory, lasy z pasiekami[4].

W latach 1571-1632 r. akta synodów różnowierczych notują w Ostrowie, wsi będącej własnością Szafrańców, zbór protestancki, przy którym w 1621 r. jako ministrem protestanckim był Zygmunt Rzepecki, a w 1622 r. Jakub z Radziejowa[5]. Części wsi w 1673 r. określona jako Brzeziny-Ostrów posiadali Mikołaj Ostrowski z bratem[6], jak również niewielki dział posiadała Anna Grabkowska[7].

Wkrótce Ostrów stał się własnością skoligaconych z Ostrowskimi Grabkowskich. Jeszcze w 1621 r. podczas tzw. okazowania wystąpił Stanisław Ostrowski, którego córka wniosła Ostrów w dom Grabkowskich h. Jastrzębiec[8]. W tym czasie występują w dokumentach Krzysztof Grabkowski i Kacper Grabkowski[9]. Ten ostatni był współdziedzicem dóbr Kazimierzy Małej, wraz z Janem i Piotrem, ale mieli zapewne jakieś działy we wsiach położonych w parafii Brzeziny. Wojciech (może jego syn), podwojewoda krakowski, potem podsędek krakowski (1661), miał synów Samuela, Franciszka, i Beniamina. Ten miał za żonę w 1661 r. Teresę z Mirowa Myszkowską, siostrę wojewody krakowskiego, był łowczym rożańskim, syn jego, Jan Beniamin, dziedzic wsi Zgórsko, żonaty był z Zofią z Rataj Rarowską, z którą miał córkę i synów Stefana, Aleksandra, Zygmunta i Władysława. W 1676 r. pozostała po nim wdowa wraz z matką Teresą, miały wieś Ostrów

Syn Stefana, dziedzic Gaju i Dobruchów, Józef popisał elekcję 1764 roku z województwa lubelskiego. Z tego zrodzony syn Kajetan, z vicesgrrenta sądowego chęcińskiego, żupnik 1771, skarbnik (1775), wojski opoczyński, sędzia grodzki chęciński (1785), z żony Marianny Fabiańskiej miał syna Wincentego Bartłomieja i może Wojciecha, vicegerenta chęcińskiego (1771)z tego rodu pochodził Roch Grabkowski ze skarbnika (1779), wojski mniejszy chęciński (1783) miecznik chęciński (1785-1794), żonaty był z Barbarą Dąmbską, miecznikową innowłodzką[10].

Jan, syn wspomnianego wyżej Kacpra, miał córkę Elżbietę Grabkowską, zaśłubioną Mikołajowi Stradomskiemu h. Prus Pierwszy, piszącego się na Ostrowie, pisarzowi grodzkiemu chęcińskiemu, z którym żyła w separacji, a razem z Katarzyną Gręboszowską była współzałożycielką klasztoru klarysek w Chęcinach[11].

Na Mapie Galicji Zachodniej (1804) wieś oszacowano na 36 domów, 10 mężczyzn i10 koni. W pierwszej połowie XIX w. była to wieś z folwarkiem w gminie Morawica, parafii Łukowa, z własnym młynem wodnym i 44 osadników włościańskich. W 1875 r. dobra Ostrów Kielecki składały się z folwarków Ostrów i Wymysłów (zaznaczony na mapie z 1804), wsi Ostrów o całkowitej rozległości 1285 mórg, z czego folwark Ostrów miał gruntów ornych i ogrodów mórg 401, łąk 104, pastwisk 93, lasów 403, nieużytków 8 – razem 1081 mórg. Budynków murowanych było 8, z drewna zą12[12].

Pozostałości jednego z dworów znajdują się w dolnie rzecznej, około 50 metrów od zabudowy wsi, w formie murów kamiennych piwnic i reliktów murów przyziemia, stojących na niewielkim nasypie ziemnym. Według miejscowej tradycji po wojnie na ścianach znajdowały się ślady malowideł i detalu architektonicznego. Badania weryfikacyjne przyniosły ułamki ceramiki średniowiecznej, nowożytnej, kafli piecowych, szkła. Obiekt został wstępnie datowany na XVI-XVII wiek[13]. Według innej relacji miał jedynie murowany fundament, a reszta budynku wzniesiona była z drewna, na terenie dworskim istnieć miała również własna kaplicę[14].

Oznaczone: rycerskie, zbory