Początki Opatowa nie są jeszcze przez badaczy w pełni wyjaśnione. Jednakże z wykopalisk wynika, że najstarsze ślady osadnictwa wiążą się z częścią miasta zwana Żmigrodem, w miejscu gdzie dziś znajduje się klasztor bernardynów. W pobliżu klasztoru, w zakolu rzeczki Łukawy, jest wzgórze nazywane Zamczyskiem oraz drugie, znacznie bardziej rozległe i na wierzchołku płaskie, zwane Grodziskiem. Miejscowa tradycja głosiła iż miało to być miejsce dawnego grodu, a badania archeologiczne z lat 50. minionego stulecia w pełni tę opinie potwierdziły. Potwierdzone zostały także zapisy Długosza o opatowskim zamku, który w jego czasach był już w stanie daleko posuniętej ruiny. W tym zamku, za czasów jego świetności, „stanął” ze swym orszakiem Kazimierz Sprawiedliwy, odwiedzając Opatów w roku 1189. Wydaje się, że z badań tych wynika również, że najwcześniejsza, wczesnomiejska osada w Opatowie, która w skład dóbr biskupa lubuskiego przeszła w roku 1232, najpierw była osadą książęcą. Na terenie zamku powstała pierwsza opatowska świątynia – kościół Najświętszej Panny Marii, na którego dochodach opierając się, ufundowano dziekanię kolegiaty św. Marcina. Kościół NMP w roku 1471 przekazano bernardynom, parafię przenosząc do kolegiaty.
Żmigrodzki kościół powstał zapewne w wieku XII. Być może, przez jakiś czas służył cystersom. Parafia tutejsza wzmiankowana była po raz pierwszy w roku 1326, co oczywiście nie świadczy, że nie mogła istnieć dużo, dużo wcześniej. Po przeniesieniu parafii do kolegiaty bernardyni przystąpili do budowy klasztoru i nowego kościoła – fundatorem tych obiektów był Jan Tarło.
Nowowybudowane budynki klasztorne niszczone były kilkakrotnie, najbardziej w roku 1502 (podczas najazdu Tatarów) oraz w 1702. Kościół przeszedł gruntowną przebudowę w latach 1751 – 65; odnawiany był potem w roku 1901 i 1952. Budynki klasztoru, wzniesione w XVI – XVII stuleciu przebudowane w wieku XVIII, po kasacie zakonu z roku 1865 uległy zniszczeniu i odnowione zostały na początku XX stulecia.
Późnobarokowy kościół klasztorny jest budowlą murowaną z kamienia i częściowo z cegły, jednonawową, z prezbiterium zwróconym ku zachodowi. Kościół i przylegający do niego od południa trójskrzydłowy klasztor otaczają czworoboczny wirydarz. Kościół ma czteroprzęsłowa nawę z półeliptycznymi wnękami ołtarzowymi po bokach każdego przęsła. Prezbiterium jest tej samej co nawa szerokości. W części frontowej kościoła wydzielona jest kruchta nad która znajduje się chór muzyczny. Prezbiterium i nawa mają sklepienie żaglowe, kruchta i chór muzyczny – kolebkowe z lunetami. Fasada kościoła jest późnobarokowa; trójdzielna, dwukondygnacyjna, z ryzalitem o zaokrąglonych narożach, na każdej kondygnacji ujętym w zdwojone pilastry. Wieńczy ją półokrągły szczyt, wolutowymi spływami przechodzący w szerszą, dolną kondygnację. W północną ścianę kościoła wmurowano fragmenty rzeźb i detali architektonicznych pochodzące z budowli wcześniejszych, poprzedzających obecną, w tym fragment gotyckiego profilu kamiennego.
Z budynków klasztornych, po ostatniej wojnie zachowały się: skrzydło wschodnie, przykościelna część skrzydła zachodniego oraz krużganek łączący je wzdłuż kościelnej nawy. Wykonane z kamienia piętrowe budynki mają wnętrza nakryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami lub kolebkowo – krzyżowymi. Dachy klasztoru mają więźbę storczykową.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
