CIEŚLE – rezydencja starosty niegrodowego małogoskiego

D ariusz Kalina

Rezydencja starosty małogoskiego w Cieślach

Najstarsza wzmiankę o siedzibie rezydencjonalno-obronnej w najbliższym sąsiedztwie Małogoszcza, w Leśnicy, pochodzi z 1377 r. W dokumencie tym czytamy, ze Jan, prepozyt krzyżanowski, sprzedał Piotrowi Słąnce sołectwo we wsi klasztornej Leśnica z wszystkimi prawami wraz ze dworem i sadzawką[1].

Sołectwo to znajdowało się w północnej części zabudowy wsi, nad strumieniem Rzędkiewką, która tworzyła tu niewielki staw (przy którym stał w XVIII w. młyn zw. Ostatni). Na Mapie Galicji Zachodniej (1804) zaznaczono szczycie góry, znajdującej się po stronie wschodniej zabudowy wsi Leśnica, jakaś regularną strukturę w kształcie prostokąta z ściętym jednym rogiem, do której prowadziła wykopana w stoku góry droga[2].

W dokumencie z 1401 r. czytamy, że, że Zyndram z Maszkowic h. Słońce, tenutariusz małogoski, zobowiązał się do dobrowolnego uwięzienia w Małogoszczu lub Cieślach[3]. W rejestrach poborowych z 1540 r. wymieniony został dwór (curia) z folwarkiem[4], jak również w 1565 r. [5] i w 1596 r.[6]

Tekst lustracji odbytej w 1629 r. przekazuje nam opis ówcześnie funkcjonującej rezydencji starościńskiej, przeznaczonej dla dzierżawców tenuty Małogoszcz:

„Budowanie folwarkowe: Naprzód wszedłszy w pierwsze wrota po prawej ręce jest budowanie folwarkowe dla urzędnika. Izba biła y z komorą, drzwi do niej na zawiasach żelaznych, z skoblem y wrzeciądzem, okien dwie. Piecz polewany prosty. Zaraz po przeciwko tej izbie piekarnia, drzwi do niej na zawiasach.

Od tego domu przeszedłszy przez podwórze jest brama drewniana, na której jest komora na kształt sali o czterech oknach do schowania. Wyszedłszy z tej bramy po prawej ręce zaraz jest stajnia. Po lewej (…) ręce tej bramy jest spichlerz na schowanie zboża, drzwi na zawiasach i zamek i nich żelazny. Odszedłszy od tego szpichlerza po lewej ręce jest wchód z dwora do budowania wielkiego. Wszedłszy do sieni tego budowania po prawej ręce drzwi do stołowej izby, która sama w sobie jest wielka, miasto posadzki pomost drewniany z tarcic. Piecz w niej wielki malowany, okien trzy z okiennicami, drugie zaś trzy dach (…) bez okiennic, w niejże jest służba przy ścianie stolarskiej roboty. Z tejże izby druga izba mniejsza pokojowa. W tejże izbie piecz malowany i komin przy nim i szaf dwie zamczystych do schowania malowanych stolarskiej roboty, okien dwie w niej z okiennicami. Z tejże izby zaraz alkierz, w którym jest okien cztery z okiennicami. Pobok tego alkierza izdebka mała, piecz w niej malowany i komin przy nim. Do której izdebki i sieni drzwi na tył drugie, któremi przejść może, okien u niego dwie. Przy drzwiach co z sieni jest blacha (…). Pobok tej izdebki, przeszedłszy przez komorę jest izba biała, w której jest okien 4, u każdego okna (…) syny żelaza miasto kraty. Piecz w niej polewany prostej roboty. Z tejże izby komora poboczna, drzwi do niej na zawiasach żelaznych z skoblem i wrzeciądzem. Nazad od tego budowania, po lewej ręce od wschodu są cztery izby czeladnych, drzwi do wszystkich czterech na zawiasach, z skoblami i wrzeciądzami, piecze w nich polewane prostej roboty. Od tego budowania w górę dalej odszedłszy jest kaplica drzewiana (sic!)[7], do której drzwi na zawiasach zamczyste wnętrznym zamkiem. Zszedłszy zaś na dół od budowania wielkiego do sadu jest kuchnia. Przy tejże kuchni izdebka nowa, drzwi do niej na biegunach żelaznych, skobly, wrzeciądzy. Te wszystkie gmachy i budowania gontami pobite”[8].

Około 1638 r. starosta małogoski Samuel z Brzezia Lanckoroński wzniósł nową rezydencję oraz nowe budynki gospodarcze, utrzymywał w Cieślach również chorągiew jazdy[9]. Dwór ten przetrwał do zapewne do 1678 r. kiedy został dokładnie opisany[10].

Tekst lustracji 1775 r. przedstawia nam go w złym stanie technicznym. Posesorem dzierżawy Małogoszcz był Konstanty Szaniawski, a dzierżawił od niego starostwo Michał Malczewski, komornik chęciński. Dwór starościński nazwany był pałacem z 4 oficynami, był drewniany na murowanym podmurowaniu,. kryty gontem. Złożony był z czterech pokoi i dwóch  komnat. Niedaleko niego znajdował się budynek gospodarczy, będący w złym stanie, stajnia, dwie stodoły, obora.

W 1789 r. lustratorzy tak oto opisują zabudowania starostwa małogoskiego:

„W tej wsi jest dwór mieszkalny pod górą, stary, w którym pokojów po obydwóch stronach cztery z komnatami. Ściany otrynkowane, ale już podpadają. Spodem piwnice murowane, w tyle tego dworu lamus o dwóch piętrach murowany. Idąc od dworu ku folwarkowi kuchnia nowo wystawiona. Dalej stajnie z wozownią stare, naprzeciw których spichlerz także stary.

Poniżej folwark nowo wystawiony, na jednej stronie mieszkanie dla ekonoma, na drugiej izba czeladna z komorą. Poniżej folwarku obory w okół wystawione, pobok szopa, czyli owczarnia.

Naprzeciw folwarku spichlerz nowo wystawiony porządny, gontem pobity, gumno zamykający. W tyle tego spichlerza stodoły, których jest 3, dwie o jednych bojowiskach, jedna o dwóch, przy tych plewnia stara.

Sad. Naprzeciw dworu jest sad wielki, w który drzewa rodzajne, tj. śliwina, jabłoni, gruszki znajdują się. Z tego lubo by stały prowent nie zdawał się, jednakże miarkując ten plac znaczny gruntu, który by użytek oddać mógł, postanawiamy rocznego prowentu 100 zł.

Browar. Obok tego sadu browar dobry, w którym gorzałki palą, piwa warzą, słody sprawiają.

Karczma. Naprzeciw browaru karczma na szynkowanie tronkow, bez wjazdu” [11].

Dwór i towarzyszące zabudowania zostały pomierzone w 1845 r. przez urzędników Dyrekcji Ubezpieczeń pod nazwą Cieśle, zaś budynki leśniczówki pod nazwą Leśnica-Cieśle[12].

W chwili obecnej teren gdzie znajdował się teren dworski znajduje się około 2 km od Małogoszcza, w kierunku północno-zachodnim, przy drodze do Cieśli, tuż przy granicy powiatu i gminy Małogoszcz. Droga dojazdowa z miasta do dworu na podstawie mapy Galicji Zachodniej (1804) przebiegała bardziej na południe. Miejsce to nazywane jest Cieśle-Leśnica, lub Leśnica. Jest ono silnie wypiętrzone i sfałdowane, od strony północnej i wschodniej sąsiaduje z terenami rolnymi, od południa z lasem. Do niedawna po prawej, północnej stronie drogi stały zabudowania leśniczówki i sad. Teren na południe od drogi o bardzo dużym spadku ma bardzo wyraźne ślady tarasowania. Tu właśnie znajdują się pozostałości sklepionych piwnic i fundamentów oraz studni[13].

Zabudowania leśniczówki jako zupełnie zniszczone zostały rozebrane i skreślone z listy zabytków[14].

Oznaczone: królewskie