Jeszcze niedawno uważano, że ćmielowski zamek powstał dopiero dzięki Krzysztofowi Szydłowieckiemu. W Zbiorze Dokumentów Małopolskich jest jednak dokument, podpisany w roku 1388 przez królową Jadwigę świadczący, że zamek istniał tu już w wieku XIV. Jest to potwierdzenie sprzedaży zamku i wsi Ćmielów /…Sczmelow cum villis Sczmelow ante castrum predictum…/, dokonanej przez podkomorzego dobrzyńskiego Mikołaja i jego brata Marcina, podczaszego, za kwotę sześciu tysięcy grzywien. W roku 1415 znany jest Dersław de Sczmelow, prawdopodobnie pan na zamku i dziedzic Ćmielowa. W ręce Szydłowieckich dobra ćmielowskie dostały się zapewne dopiero w 4. ćwierci XV stulecia. Ale już z całą pewnością władał nimi zmarły w roku 1493 Stanisław Szydłowiecki, radomski kasztelan. Jego spadkobierca, Jakub Szydłowiecki, podskarbi królewski i łęczycki starosta, lokował w roku 1505 na odziedziczonych, ćmielowskich włościach miasto na prawie magdeburskim. Miasto powstało pod zamkiem ćmielowskim, na gruntach wsi Szydłów i Ćmielów.
Trudno powiedzieć, w jakim stopniu Krzysztof Szydłowiecki przy budowie nowego wykorzystał pozostałości wcześniejszego zamku. Być może wykorzystał tylko miejsce, w podmokłej dolinie rzeki Kamiennej. Budowa trwała od 1519 do 1530 roku. Zamek składał się z dwóch członów: zamku właściwego, położonego na wyspie oraz z przedzamcza, usytuowanego od południa i zaakcentowanego wieżą bramną. Z zamku na wyspie pozostały tylko ruiny murów, należących do dwóch, równoległe do siebie ustawionych, domów mieszkalnych oraz fragmenty kaplicy, stanowiącej połączenie od strony północnej obu domów. Z przedzamcza zachowała się trzykondygnacyjna wieża bramna, wysunięta z lica murów, wzmocniona potężnymi, narożnymi szkarpami. Wieża „wtopiona” jest w wydłużony jednotraktowy budynek, z dostawionym węższym skrzydłem zachodnim. Budynków przedzamcza mogło być więcej – być może tworzyły one czworobok, sięgając krawędzi wody oblewającej wyspę.
W drugiej połowie XVI stulecia zamek stał się własnością Tarnowskich, potem Ostrogskich, a w 2. połowie XVII wieku – Wiśniowieckich. W czasach gdy „panowali” tu Wiśniowieccy zamek otrzymał nowe fortyfikacje ziemne typu bastionowego. Miały one czworoboczny obrys i obejmowały staw z wyspą zamkową oraz przedzamcze. Zatarte ślady tych fortyfikacji są do dziś widoczne. Nie uratowały one zamku przed Szwedami, choć istnieje legenda, że Szwedzi nie zdołali zdobyć zamku siłą, a do środka dostali się podstępem, przebrani za weselny orszak. Tak było podczas „potopu”, ale miasto i zamek ucierpiały najwięcej w roku 1702, kiedy jak pisze w wieku XIX „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego”: „i wały obronne /chodzi o obwałowania miejskie/ i zamek tu niegdyś istniejący zniesiono”. Obwarowania zamku stanowią niezły przykład modernizacji starszego założenia, poprzez wprowadzenie fortyfikacji bastionowych. Jednak zdaniem profesora Gruszeckiego najsłabszym miejscem w fortyfikacjach Ćmielowa był ich południowy odcinek. Był on najbardziej narażony na atak, a mimo tego występowały w nim nie osłonięte ziemnymi obwałowaniami mury. „Historia potwierdziła jego słabość. Zamek był zdobywany i został zniszczony” – twierdzi profesor.
Po Wiśniowieckich właścicielami zamku zostali Sanguszkowie, od 1753 roku Małachowscy. W roku 1773 odnowiono zamkową kaplicę. Około roku 1800 przedzamcze przebudowano na browar, a w 1905 na łaźnię.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
