Miasto Skalbmierz, będące dziś stolicą gminy, leży nad rzeczką Nidzicą w powiecie Kazimierza Wielka. We wczesnym średniowieczu była tu osada targowa założona przez Skarbimira Awdańca, piastuna, a następnie wojewodę Bolesława Krzywoustego. Po wypędzeniu Skarbimira, ukaranego za udział w spisku przeciwko księciu Bolesławowi, osada stała się własnością krakowskich biskupów. W roku 1235 obwarował /inkastelował/ kolegiatę i osadził tu wojskową załogę Konrad Mazowiecki, zaś w 1241 roku Skalbmierz zniszczyli Tatarzy. Niemal dokładnie sto lat później, w roku 1342, miasto za sprawą biskupa Grota, otrzymało od Kazimierza Wielkiego przywilej lokacyjny na prawie średzkim.
Położenie miasta na szlaku handlowym z Krakowa, przez Chmielnik, do centralnej Polski sprawiło, że miasto rozwijało się dobrze. W połowie wieku XV było tu już 80 domów mieszkalnych. W wieku XIV w przykolegiackiej szkole kształcił się pierwszy rektor Akademii Krakowskiej, Stanisław Skalbmierczyk. W latach 1514 15 do tej samej szkoły uczęszczał Mikołaj Rej, którego ojciec był właścicielem pobliskich wsi: Bobina, Słonowic i Topoli. Skalbmierski rynek nosi dziś imię Marii Skłodowskiej – Curie, która kilkakrotnie spędzała tu wakacje u swego stryja Zdzisława, skalbmierskiego rejenta, w tym ostatnie przed wyjazdem do Paryża.
Skalbmierz ucierpiał bardzo podczas wojen szwedzkich. W roku 1794, bezpośrednio przed bitwą pod Racławicami, gościł tutaj Tadeusz Kościuszko. Prawa miejskie Skalbmierz utracił w roku 1869. Uzyskał je ponownie w roku 1927.
Tradycja przypisuje powstanie kolegiaty Skarbimirowi Awdańcowi. Długosz sądzi jednak, ze fundatorem musiał być krakowski biskup, wedle zasady: „tam fundator quam dotator”. Co do dokumentów – z najstarszego wiemy tylko, że w roku 1217 prepozytem był tutaj Gubertus. Długosz, który kolegiatę skalbmierską klasyfikuje wśród innych na miejscu piątym, podaje że prócz prepozyta byli tu jeszcze: scholastyk, kustosz i pięciu kanoników.
Z czasów romańskich zachowały się dwie wieże /niemal w pełnej wysokości, tj. 20 m/ i fragment muru przy ścianie południowej prezbiterium. Romańskie ściany wzniesione były z piaskowcowych ciosów, o bardzo starannie opracowanych powierzchniach. Rodzaj obróbki pozwala na datowanie budowy na wiek XII. Zmiany wprowadzone zostały w połowie XV stulecia przy wznoszeniu gotyckiej budowli, o której Długosz zapisał: „ex pecunia devotione fidelium congesta in diebus nostris fabricata”. Najpierw powstał kwadratowy w planie trójnawowy i trzyprzęsłowy korpus, o układzie bazylikowej, z nawami bocznymi o połowę węższymi od nawy głównej. Potem wzniesiono wydłużone prezbiterium, typowe dla świątyń Krakowa /i wzorowanych na nich/, w którym wykorzystano fragmenty murów starszej, romańskiej budowli. Na przełomie XV i XVI stulecia od północy do prezbiterium dostawiono wysoką, dwuprzęsłową zakrystię oraz skarbczyk /dawna zakrystia kapitulna/, nad którym znajdował się kapitularz kolegiacki, dostępny kolistymi kręconymi schodami umieszczonymi pomiędzy wieżą, nawą boczną i przybudówką. Do naw dostawione są kruchty: od zachodu piętrowa, prostokątna z 1. połowy XVII stulecia, od północy wieloboczna z roku 1853.
Kościół przebudowywany był w 1. połowie wieku XVII. Wtedy też powstały kolebkowo – krzyżowe sklepienia nawy, dla których wykorzystano pierwotne żebra przyścienne /sklepienie prezbiterium powstało w XV stuleciu/. W 2. połowie XIX wieku kościół był odnawiany. Podwyższono wówczas trochę romańskie wieże, wykonano na nich gzymsy i nakryto neogotyckimi dachami.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
