Pierwotny gród sandomierski wzmiankowany był już przez Galla Anonima w wieku XI. Stanowił wówczas jedną z książęcych siedzib. Później, w okresie Polski dzielnicowej, był rezydencją sandomierskich książąt. Niewiele wiadomo o zabudowie grodu – prawdopodobnie posiadał on wał drewniano – ziemny. W obrębie obwałowań znajdował się być może grodowy kościółek pod wezwaniem św. Mikołaja oraz pallatium. W roku 1241 zdobyty został przez Tatarów; podobnie stało się na przełomie lat 1259/60 – wówczas zniszczony został doszczętnie. Po odbudowie gródek oparł się w roku 1280 najazdowi Litwinów, a później także Tatarów.
W wieku XIV, po zjednoczeniu Polski, ranga Sandomierza obniżyła się, a gród stał się siedzibą starosty i czasową rezydencją podróżujących władców. Nowy, murowany zamek powstał prawdopodobnie około połowy XIV wieku. Kronikarz Janko z Czarnkowa wymienia go jako jeden z 32 zamków króla Kazimierza. Kształt zamku z tego okresu nie jest dokładnie znany. Wiadomo, że obwarowania zamkowe sprzężone były z miejskimi, a dominantę założenia stanowiła wysoka wieża, której fundamenty odsłonięto dopiero niedawno, w latach 80 – tych.
W drugiej połowie XV stulecia, gdy na zamku „urzędował” starosta Rafał z Jarosławia, przebudowano skrzydło południowe – z tego okresu pochodzi zachowana do dziś wieża południowo-zachodnia. W inwentarzu z roku 1510 opisującym zamek, czytamy: „.. brama ze zbrojownią w której 95 hakownic, dom naprzeciw Wisły, dom kamienny z kaplicą; na podzamczu browar, kuchnia, młyn konny i spichlerz…”. Król Zygmunt I polecił w roku 1513 Stanisławowi Szafrańcowi zburzyć nadwątlone budynki zaś prace nad przebudową powierzył mistrzowi Benedyktowi Sandomierzaninowi, znanemu z prac nad przebudową Wawelu. Wymienia się także nazwiska muratora Krzysztofa i cieśli Hanusza, pracujących pod nadzorem Jana z Wiślicy, koprzywnickiego prepozyta. Zbudowano skrzydło połu-dniowe i zaczęto wznosić skrzydło zachodnie, zakończone przez mistrza Klimunta w latach 1564 – 66. Rozpoczęto także budowę wieży południowo-zachodniej, bramy i murów.
W roku 1586 Stefan Batory zlecił prowadzenie prac Santi Gucciemu, ale nagła śmierć króla nie pozwoliła na kontynuację prac. Podwyższono jednak skrzydło zachodnie, zakończono wieżę południowo-zachodnią i bramę. Kolejne roboty prowadzono w latach 1617 -36 – z tego okresu pochodzi portal według projektu Macieja Trapoli, nadwornego architekta Lubomirskich. W efekcie tych prac zamek posiadał trzy skrzydła mieszkalne, zamykające dziedziniec z trzech stron. Od strony miasta dziedziniec ograniczony był murem kurtynowym z bramą. Wjazd prowadził poprzez drewniany most przerzucony ponad parowem.
Tragicznym dla sandomierskiego zamku okazał się rok 1656. Podczas wycofywania się z zamku i przekazywania go polskiej załodze, Szwedzi wysadzili zamek w powietrze. Zniszczenia były ogromne. Właściwie ocalały tylko fragmenty skrzydła południowego oraz skrzydło zachodnie z wieżami, które stało się później podstawą odbudowy. W latach 1680 – 88, za Jana III, powstał wolnostojący budynek w typie pałacowym, ale stanowiący już nie rezydencję, lecz urząd. Mieścił on archiwum, biura starosty i pomieszczenia gospodarcze. Pod koniec wieku XVIII Austriacy umieścili na zamku sąd kryminalny i więzienie. Funkcja więzienna utrzymała się w zasadzie aż do roku 1959, kiedy zamek poddano najpierw gruntownym badaniom, a później odbudowie. Od połowy lat osiemdziesiątych mieści się tu okręgowe muzeum.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
