W opracowaniu „Zabytki architektury i budownictwa” istnieje zapis o istniejącej w Mniowie Stacji Poczty, murowanym budynku – być może z wieku XVII, przebudowanym w 2. połowie XIX stulecia. Obiekt ten nigdy nie był wpisany do rejestru zabytków, co nie powodowało konieczności sprawowania jego prawnej ochrony. Był więc w sposób dowolny przebudowywany przy użyciu zupełnie dowolnych materiałów budowlanych. Przeróbki i modyfikacje nigdy nie stały na odpowiednio wysokim poziomie, toteż budynek raczej szpecił niż dodawał uroku głównej arterii Mniowa – bowiem usytuowany był po północnej stronie przebiegającej przez wieś szosy Kielce-Piotrków. Dziś budynku nie widać – można dostrzec jeszcze resztki materiałów z rozbiórki. Czy będzie odbudowany? Czy może na działce powstanie cos zupełnie nowego?

Budynek nazywany był „stacją pocztową”. Skąd taka nazwa i co miał wspólnego z pocztą? Cofnijmy się do wieku XVI. Król Zygmunt August, który jak wiemy był w połowie Włochem, zorganizował w roku 1558 stałe połączenie Krakowa z Wenecją. Oczywiście zorganizowanie poczty nie wynikło z sympatii króla do ziem, gdzie urodziła się jego matka, królowa Bona Sforza, ale z potrzeb, wynikających z silnych związków Rzeczypospolitej Obojga Narodów z terenami, które dopiero w wieku XIX stały się królestwem Włoch. Ta piękna idea królewska, łącząca nas – i to dosłownie – z Europą, wskutek różnych niepomyślnych kolein historii, musiała upaść. Odrodziła się ponownie w czasach saskich, a już w zasadniczej i konkretnej postaci – w czasach króla Stanisława Augusta.

Zgodnie z królewskim uniwersałem, regulującym organizację poczty, zaczęły powstawać urzędy pocztowe – a co patrząc z mniowskiej perspektywy było najbardziej istotne – zaczęto budować sieć stacji pocztowych. W budynkach tych sam urząd, gdzie można było nadać przesyłkę nie zajmował wiele miejsca – najwięcej powierzchni przeznaczono na obsługę podróżnych, bowiem poczta zajmował się tym, czym do niedawna PKS – czyli przewozem pasażerów. Podróżni wożeni byli powozami – w USA nazywały się one dyliżansami, u nas karetkami pocztowymi. Owe karetki ciągnięte były przez konie, a konie, jak każda żywa istota, po jakimś czasie męczyły się. Wyznaczono im normę do pokonania wynosząca 3-4 mile i w takiej odległości przy głównych traktach budowano stacje pocztowe. Podczas zmiany koni, podróżni mieli sposobność „rozprostowania kości” (karetki pocztowe nie należały do specjalnie komfortowych), do spożycia posiłku, skorzystania z toalety. Z tym ostatnim było zapewne najgorzej, ale jeżeli chodzi o wyżywienie i odpoczynek – to stacja zapewniała je w zadowalającym stopniu. Była też możliwość noclegu, co zwykle miało miejsce w umieszczonych na poddaszu pokojach. Głównym budynkiem był więc obiekt zwany poczthalterią, zwykle usytuowany równolegle do drogi i posiadający najbardziej reprezentacyjną architekturę. Towarzyszyły mu – najczęściej usytuowane prostopadle do drogi – budynki stajni, gdzie trzymano i obrządzano konie, zanim nie skierowano ich znowu „w kurs”, czyli nie zaprzężono do kolejnej karetki i wyekspediowano w drogę.

Co różniło stacje pocztowe od zwykłej karczmy? Niewiele, a szczególnie niewiele od karczmy zajezdnej, czyli zajazdu, który prócz części – nazwijmy ją „gastronomiczną” – miał także „stan”, czyli stajnię z wozownią, a także jakieś pokoje noclegowe. Zresztą o przemienności funkcji karczmy i stacji pocztowej pisze Bohdan Baranowski, którego słowa zacytuję: „Niekiedy zajazd pocztowy stawał się ośrodkiem życia towarzyskiego wsi lub miasteczka, tam też schodzili się na piwo i wódkę miejscowi mieszkańcy, tak że w momencie przyjazdu karetki pocztowej trzeba było niekiedy wypraszać część gości, aby znaleźć miejsce dla podróżnych”.

O ile karczmy na ogół nie były projektowane przez architektów, o tyle stacje pocztowe czasem miały autorów wybitnie utalentowanych – jak na przykład obiekt w Raszynie, zaprojektowany przez Szymona Bogumiła Zuga. Mniowska stacja – zanim zakończyła swój pracowity żywot – została tak przebudowana, że z jej pierwotnej – czy raczej XIX-wiecznej – postaci niewiele poza bryłą pozostało. Zapewne miała starannie zaprojektowany detal: gzymsy, pilastry, oprofilowania otworów okiennych i drzwiowych – jak inne ówczesne stacje, których przykłady tutaj załączam.

Stacja w Grójcu powstała w wieku XVIII. Parterowa, murowana, usytuowana w stosunku do drogi kalenicowo, Stały przy niej prostopadłe dwa budynki stajni, oddzielone od głównego budynku ażurowymi bramami wjazdowymi.

Poczthalteria w Tarczynie zbudowana została w wieku XIX. Ma konstrukcję murowaną. Na osi budynku znajdowała się przejazdowa brama, prowadząca na dziedziniec, gdzie znajdowały się stajnie. Nakryta jest dwuspadowym dachem z naczółkami; nad wjazdem umieszczona jest facjatka, gdzie umieszczony był jeden z pokoi gościnnych.

Wydaje się, ze mniowska stacja pocztowa miała architekturę opartą na tym samym schemacie. Początkowo była tu zapewne tylko jedna facjatka – pozostałe powstały później, gdy po zmianie funkcji zaistniały nowe potrzeby. Na koniec: czy możliwe są anonsowane przez cytowaną wyżej publikację „Zabytki budownictwa i architektury” siedemnastowieczne „korzenie” obiektu? Myślę, że choć prawdopodobieństwo nie jest duże, wykluczyć go nie można. Karczmy zazwyczaj budowane były z drewna. Ale kiedy budowano mniowski kościół, być może i plebańską karczmę zbudowano z kamienia. Bliskość kościoła może dowodzić plebańskiej własności karczmy, więc może także i proboszcz, z zaoszczędzonego przy budowie kościoła materiału, wykorzystując tę sama ekipę murarzy zbudował murowaną karczmę, potem rozbudowaną i przebudowaną na stację pocztową.

Ale ksiądz Wiśniewski nic na ten temat nie napisał, co czyni cały ten wywód mało prawdopodobnym.

Oznaczone: Autor: Roman Mirowski

Pozytywnie zakręcony pasjonat kielecczyzny, absolwent Politechniki Świętokrzyskiej. Fotografuje co nieco i jako tako. Opisuje jak umie i stara się uratować od zapomnienia wszystko co się da :)

Bez komentarza

Skomentuj

Blue Captcha Image

*

MICHALCZYK WŁADYSŁAW EUGENIUSZ (1916-1994)

Władysław Eugeniusz Michalczyk urodził się 10 maja 1916 r. w Daleszycach (powiat kielecki), a jego rodzicami byli Jan (ur. 3 […]

MALICKI JÓZEF (1893-1953)

Józef Malicki urodził się 15 stycznia 1893 r. w Krasocinie, był synem Kazimierza i Katarzyny z Łapotów, którzy wzięli ślub […]

BORKOWSKI JAN WIKTOR (1885-1956)

Jan Wiktor Borkowski (wł. Jan Wiktor Dunin-Borkowski h. Łabędź) urodził się 7 czerwca 1885 r. w Dąbrowie Górniczej, był synem […]

MALSKA FLORENTYNA Z ZIELIŃSKICH i MALSKI KAROL

Prezentowany tekst jest rozszerzoną wersją opublikowanego na łamach czasopisma „Świętokrzyskie” Niewiele osób zapisało się w dziejach Kielc w tak chwalebny […]

JANOTA BZOWSKI JERZY (1906-1941)

Autor: Grzegorz Dąbrowski, Adam Malicki   Ziemia Włoszczowska ma wielu bohaterów o których pamięć warto podtrzymywać i upowszechniać wśród kolejnych […]

TEREK STANISŁAW – kowal z Kossowa

Stanisław Terek urodził się 20 kwietnia 1914 r. w Kossowie, a jego rodzicami byli Antoni (ur. 1876, zm. 1947) i […]