Jadąc z Warszawy w kierunku Krakowa, około 20 kilometrów przed Radomiem, na osi szosy pojawiają się dwie wieże kościelne. To znak, że zbliżamy się do Jedlińska. Jedlińsk dziś jest wsią i siedzibą władz gminy, ale dawniej był miasteczkiem. Założył je na terenach pomiędzy wsiami Jedlonka i Lisówek pan Mikołaj Jedliński herbu Nabram. W roku 1530 uzyskał na sejmie piotrkowskim królewskie zezwolenie na lokację miasta pod nazwą Jedleńsko in cruda radice /na surowym korzeniu/ na prawie magdeburskim. Miały się tu odbywać dwa jarmarki rocznie /na św. Urbana i św. Idziego/ i targ tygodniowy w soboty. Z rejestru poborowego szosu płaconego przez mieszczan w roku 1569 wynika jednak, że miasto rozwijało się raczej słabo.
Mikołaj Jedliński był także fundatorem tutejszego kościoła. Stało się to albo w roku lokowania miasta albo dziesięć lat później, czyli w roku 1540. Był to kościół drewniany, który istniał przez około sto lat. Obecny erygowany został w latach 1630-37 przez Stanisława Witowskiego, kasztelana brzezińskiego, a zbudowany w roku 1645 staraniem jego syna, także imieniem Stanisław, kasztelana sandomierskiego.
Świątynia, której patronowali Matka Boska i św. Stanisław biskup, zniszczona została przez Szwedów w roku 1655. Odbudowano ją dzięki staraniom i funduszom Aleksandra Załuskiego. Gruntowną restaurację, połączoną z częściowym przekształceniem, kościół przeszedł w roku 1752. Fundatorem tych działań był biskup Andrzej Załuski, zaś projektantem – najprawdopodobniej Jakub Fontana.
Kościół jest budowlą barokową. Składa się z trójprzęsłowej nawy i dwuprzęsłowego prezbiterium, skierowanego ku wschodowi, o szerokości i wysokości tych samych co nawa. Prezbiterium od zewnątrz zamknięte jest wielobocznie, od wewnątrz półkoliście. Przy zachodnim przęśle prezbiterium dobudowane są dwie kaplice na rzucie kwadratu, otwarte do niego arkadami. Kaplice nakryte są płaskimi kopułami wspartymi na żagielkach. Nawa i prezbiterium przykryte są płaskimi stropami z wydatnymi fasetami. Od zachodu do nawy przylegają dwie wieże.
Elewacje kościoła pochodzą z połowy XVII stulecia, ale noszą ślady przekształceń dokonanych sto lat później. Zachodnia fasada, dwuwieżowa, ma dwukondygnacyjną, trójdzielną część środkową, rozczłonkowaną pilastrami i zwieńczoną szczytem z wolutowymi spływami i trójkątnym przyczółkiem. Oś fasady akcentuje rokokowy portal, w którego zwieńczeniu znajduje się tablica informująca o prze-budowie kościoła, ozdobiona kartuszem z Junoszą, herbem rodu Załuskich. Dolne trzy kondygnacje wież /trzy kondygnacje wieży odpowiadają wysokością dwóm kondygnacjom środkowej części fasady/ są w planie czworoboczne. Wyżej wieże są ośmioboczne, a nakrywają je cebulaste, barokowe hełmy z wysmukłymi latarenkami. Hełmy są o sto lat późniejsze od daty przebudowy inspirowanej przez biskupa Załuskiego /ciekawe, że w jedlińskim kościele wszystko działo się w rytmie stuleci!/; pochodzą z roku 1845.
Na osi kościoła stoi późnobarokowa brama z arkadowym otworem wjazdowym, ujętym parami pilastrów, zwieńczona wolutowym szczytem. W linii ogrodzenia, w południowo zachodnim narożniku, stoi dzwonnica z roku 1645 – kwadratowa w planie, nakryta namiotowym dachem.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
