Przemyków, dawniej zwany Przemankowem, leży w gminie Koszyce, na brzegu Wisły, niedaleko ujścia rzeki Nidzicy, rozdzielającej historyczne Ziemie: Krakowską i Sandomierską. Na początku XIII stulecia właścicielem wsi był Jazdon Półkozic, ojciec Pawła z Przemankowa, od roku 1266 krakowskiego biskupa, ale z cech charakteru „człowieka całkiem świeckiego”, gwałtownika i politycznego wichrzyciela. Parafia tutejsza wzmiankowana jest po raz pierwszy w roku 1325 – plebanem był wówczas ks. Wacław, występujący trzy lata wcześniej w charakterze świadka jako „Venceslaus, rector ecclesie Primakoviensis”, w jednym z dokumentów sądowych.
Pierwotny kościół, zapewne drewniany, stał podobno w innym miejscu – naprzeciw dworu. Obecny kościół – wiemy to dzięki Długoszowi – zbudowany został pomiędzy rokiem 1451 a 1464 z fundacji Stanisława Reya, krakowskiego kanonika, który w tych właśnie latach był tutejszym proboszczem. Kościół już wówczas miał wezwanie św. Katarzyny, a ponieważ wieś należała do króla, sam król posiadał prawo prezenty. Prawa tego zrzekł się dopiero Zygmunta August, przekazując je w roku 1550 krakowskim biskupom, z zastrzeżeniem jednak, by biskup dochody z tego probostwa dzielił między plebana a Akademię Krakowską. Gdy w wieku XVI Kościół w pobliskich Rachwałowicach znalazł się w rękach innowierców, „lud chodził do kościoła w Przemykowie i proboszcz przemykowski zajmował się dwiema parafiami” – pisze ksiądz Wiśniewski.
Kościół rozbudowywany był w 2. połowie XVI stulecia. Dobudowano wówczas nawy boczne: południową o dwóch wąskich przęsłach i północną, składającą się z dwóch różniących się szerokością kaplic. Z tego okresu pochodzą także sklepienia zakrystii (kolebkowo-krzyżowe) i skarbczyka (kolebkowe) oraz trójkątny szczyt i koliste okno zachodniej fasady. Na początku wieku XVII od zachodu dobudowana została późnorenesansowa kruchta, drugą kruchtę dostawiono od południa. Podczas remontu dokonanego pod koniec wieku XIX usunięte zostało sklepienie nawy, przywrócone na początku lat 90. XX stulecia, podczas odbudowy kościoła po pożarze z roku 1989. Oprócz rekonstrukcji sklepienia, odtworzono wtedy zniszczony pożarem zachodni szczyt kościoła, więźbę dachową i wewnętrzne tynki.
Kościół w Przemykowie jest budowlą późnogotycką, orientowaną, murowaną z cegły w układzie polskim nie pokrytej tynkiem (tynkowane są tylko późniejsze „dodatki”: północne kaplice i zachodnia kruchta). Początkowo kościół składał się z jednej, dwuprzęsłowej nawy i dwuprzęsłowego prezbiterium, równego szerokością z nawą, wielobocznie zamkniętego. Do północnej ściany prezbiterium przylega zakrystia i skarbczyk, zaś do nawy głównej szesnastowieczne kaplice od północy i nawa boczna od południa.
Zewnętrzne ściany świątyni opinają uskokowe szkarpy. Dach kościoła jest dwuspadowy, strzelisty, o wspólnej kalenicy nawy i prezbiterium; nad nawami bocznymi są dachy pulpitowe. W południowej elewacji, przy jej zachodnim narożniku, pod gzymsem wieńczącym nawę, znajduje się podpis: Piotr, którym najprawdopodobniej uwiecznił się kierujący budową murator.
W kościelnym wnętrzu wyróżnia się sklepienie nad prezbiterium – gwiaździste, o żebrach spływających na ostrosłupowe wsporniki. Na zworniku tego sklepienia króluje dodany nieco później Jagielloński Orzeł.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
