D ariusz Kalina
Pierwotny kościół parafialny w Lisowie był pod wezwaniem św. Andrzeja, a wzmiankowany jest po raz pierwszy w aktach kamery papieskiej w 1326 r. i jego pierwszy zanotowany pleban Dobroslaus (Dobrosław)[1]. W tym czasie był to zapewne budynek drewniany, a parafia w 1340 roku szacowana była na 338 wiernych[2]. Z danych późniejszych wiadomo, że obejmowała ona wieś Skrzelczyce, której nazwa nasuwa nieodparte skojarzenie z wsią Krzelów położoną nieopodal Mstyczowa, gdzie znajdują się pozostałości zamku Lisów, będącego odwiecznym gniazdem tego rodu[3]. Kolatorem tego kościoła był zatem przedstawiciel Lisów, może Andrzej, piszący się w roku 1366 jako dziedzic Mnichowa, który za zgodą swoich synów sprzedał klasztorowi swoją część (wspomnianego wyżej) prawa do pobierania serc wolich zakonnikom jędrzejowskim[4].
Brak jest wzmianek źródłowych o kolejnych losach Lisowa i jego dziedziców. W opisie Jana Długosza (1470-1480) we wsi znajdował się kościół drewniany p.w. św. Andrzeja, którego kolatorami byli: Lisowski herbu Róża, Piotr Budkowski h. Kopaszyna[5], Jan Solecki (h. Ostoja). Parafia obejmowała wsie: Brudzów, Chmielowice, Skrzelczyce, Lisów, Obice, Zaborze oraz wsie klasztoru wąchockiego: Marzysz, Radomice i Wolę Łabędzką. Pleban miał do swojej dyspozycji łan w miejscu zwanym Zdrbanky, wielkie pole pod górą we wsi Bród, trzy łąki – pierwsza zwana Małek, druga wielka pod łąką dworską (curiae), trzecia w miejscu zwanym Zdrbanky, również w Lisowie jedną zagrodę z sadzawką. Pobierał dziesięcinę snopową z wszystkich ról kmiecych i folwarku w Lisowie, w Brudzowie – snopową i konopną z ról kmiecych i z ról folwarcznych, karczmy; snopową i konopną z Zaborza z łanów kmiecych, karczmy, zagród, folwarku; w Chmielowcach snopową z ról trzech folwarków; miał również dwa pola folwarczne – pierwsze leżące wzdłuż drogi z Szydłowa i łąki dworskiej (curiae), drugie zaś obok tej drogi, których dziesięcina oddawana była kościołowi w Łukowej; z ról dworskich (unicum praedium militare) w osadzie Sczepyecz położonej w parafii pińczowskiej; z ról folwarcznych w osadzie Myedzwne, nieznanej parafii[6]; podobnie z Budkowa, wsi należącej do Jana Budkowskiego h. Kopaszyna, nieznanej parafii[7], z Solca, nieznanej parafii[8]. Niegdyś pleban pobierał dziesięcinę z wsi Pusta Maleszówka, lecz aktualnie oddawana była do piotrkowickiej parafii. Wymieniony został rektor kościoła Jan, który miał do swojej dyspozycji karczmę z rolą i sadzawką[9] – we wsi funkcjonowała zatem szkoła[10]. Parafia obejmowała wówczas wsie: Brudzów, Chmielowice, Lisów, Obice, Sczepiec (Sczepyecz), Skrzelczyce, Zaborze. W tymże opisie wsi Maleszowej nie ma, zaś występuje Pusta Maleszówka, która choć odnotowana w parafii lisowskiej, została (łany kmiece oraz folwarki rycerskie) przyłączona do parafii w Piotrkowicach, a w tej zaś parafii kolatorami miejscowego kościoła byli Marek Maleszowski wraz z bratem z rodu Gryfitów, oraz Jakub z Pielgrzymowic i Mikołaj z Ninoszowic herbu Prus[11]
W 1529 r. kościół parafialny p.w. św. Andrzeja w Lisowie odnotowany został w dekanacie kijskim. Okręg parafialny obejmował wsie: Brudzów, Chmielowice, Lisów, Obice, Skrzelczyce, Szczepiec (koło Pińczowa), i Zaborze; dziesięcina otrzymana była jeszcze z położonych w Opoczyńskiem wsi – Budków, Popławy i Prymusowa Wola[12].
W księgach podkomorskich powiatu chęcińskiego z 1540 r. znajdujemy opis wsi parafii Lisów. – I tak Brudzów i Chmielowice należały w 1408 r. do Klemensa Jelitko herbu Jelita (fundatora kościoła w Łukowej), oraz jego synów Stanisława Jelitko, Tomasza, Piotra, Niemierzy i Mikołaja[13]. Po jego śmierci zaszłej około 1419/20 zgromadzeni synowie dokonali podziału schedy pozostałej po ojcu. Jan, zwany Bieniak, otrzymał Brudzów – zapewne również Chmielowice, Podborowice i Widuchową[14])[15]. Miał on zapoczątkować nową gałąź rodową Jelitczyków, jemu też chyba przypisać możemy wzniesienie w Brudzowie dworu (curia), wzmiankowanego w 1540 r. We wsi, wówczas należącej do Piotra Borka h. Wąż[16], było osiem łanów kmiecych, jeden pusty, karczma, folwark, młyn z sadzawką, łąki, lasy, bory z pasiekami. – Tylko wieś Chmielowice pozostała własnością Jelitków – Baltazara, Kacpra i Kiliana Łukowskich (taksowane przy parafii w Łukowie)[17]. Po dokonanym podziale majątkowym dokonanym mniej więcej w tym czasie, Łukową i Chmielowice otrzymał Baltazar, sędzia sandomierski (ok. 1570), gorliwy kalwin, następnie jego syn Aleksander[18].
Wieś Obice w tym czasie posiadała dwóch szlachciców – Jan Morawicki (Morawyczski), który miał dwór (curia) i role folwarczne do niego należące, zaś Jan Wałżnicki (Walzniczski) trzymał tylko folwark. Kmiecie posiadali w sumie cztery i pół łana osiadłego, poza tym wymienione zostały we wsi łąki i bory z barciami. W 1573 r. wieś należała do Nosalskiego i miała 3 łany, 3 zagrodników, 2 chałupników, oraz Wałżnickich w części obejmującej półtora łana z dwoma zagrodnikami[19].
Wieś Zaborze należała do Mikołaja Zaborskiego, który dysponował własną rezydencją (curia), i folwarkiem. We wsi jest wymienione 10 kmieci osadzonych na półłankach, trzy półłanki leżały puste, z wszystkich ról kmiecie zobowiązani byli do robót. Były we wsi dwie sadzawki, łąki, bory z barciami, most na rzece Morawka; w następnych czasach wieś należała do Jana i Stanisława Zaborskich[20].
– Wieś parafialna Lisów była własnością Andrzeja Nieswojewskiego, który dysponował własnym dworem (curia) i folwarkiem. We wsi było czterech kmieci osadzonych na trzech łanach, karczma, młyn z sadzawką, dwie zagrody, łąki, lasy, bory z barciami[21]. – Ze źródeł kościelnych wiemy jednak, że w 1536 dziedzicem i kolatorem kościoła lisowskiego był Jakub Dunin herbu Łabędź[22].
Wieś Skrzelczyce w tym czasie miała aż siedmiu dziedziców, pięć dworów! (curiae) i pięć folwarków. Dwunastu kmieci osadzano na sześciu łanach, poza tym były trzy zagrody, cztery sadzawki, łąki, lasy, bory z barciami. Role puste przyłączone zostały do wspomnianych folwarków. Dziedzicami byli: Paweł Thworzian, Jan Stogierz, Andrzej Glamb, Mikołaj z bratem Ważyńscy, Stanisław zwany Zientek, Mikołaj Zaborski, i, uwaga: Stanisław Maleszowski (Maliszowski)[23], właściciel klucza ziemskiego zwanego maleszowskim, obejmującego wsie:
Bród – w rejestrze poborowym z 1508 r. występuje właściciel wsi Maliszowski, zapewne znany z rejestru poborowego z 1540 r. Stanisław Maleszowski. We wsi wymieniono wówczas 8 kmieci na półłankach, jeden siedział na łanie, jeden półłanek leżał pusty, była także sadzawka dobra i młyn[24];
Górki. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z rejestru poborowego z 1508 r., kiedy razem z wsiami Brody i Maleszowa była w posiadaniu w Maleszowskiego. W kolejnym rejestrze z 1540 r. właścicielem wsi był Stanisław Maleszowski. We wsi wymieniono siedmiu kmieci osadzonych na łanie, dwa łany leżały odłogiem, była niewielka sadzawka[25]. Folwark Górki dopiero w 1879 r. został odłączony od dóbr Maleszowa[26];
i wreszcie wieś Maleszowa. – We wsi wzmiankowany został dwór (curia) i folwark oraz 13 kmieci osadzonych na półłankach, dwóch zagrodników, karczma, dwie sadzawki w lesie, młyn, bory, łąki, lasy z barciami[27]. – Informacja o siedzibie klucza ziemskiego na terenie parafii lisowskiej musi nas zatrzymać naszą uwagę przy wsi Maleszowa, gdyż właściciel owej siedziby – był niegdyś i kolatorem kościoła w Lisowie.
[1] Monumenta Polonia Vaticana t. 1, wyd. Paśnik, Kraków 1913-1914, s. 155; J. Wiśniewski, Historyczny opis pamiątek…, w Stopnickiem…, s. 145; E.. Wiśniowski, Rozwój sieci parafialnej…, s. 80, 84, 137.
[2] A. Adamczyk, Drewniane kościoły w województwie kieleckim, Kielce 1998, s. 239; A. Adamczyk, Zabytkowe budowle i założenia podworskie na obszarze gminy Morawica, [w:] Morawica. Szkic do portretu Gminy, red. D. Kowalska, J. Główka, Morawica 2003, s. 138-146; T. Ładogórski, Studia nad zaludnieniem…, 193-210: D. Kalina, Dzieje parafii w Lisowie, mps.
[3] Zob. B. Śliwiński, Lisowie Krzelowscy w XIV-XV w. i ich antenaci, Gdańsk 1993 – tam wskazówki bibliograficzne.
[4] W 1368 r. Włodek i Sułek z Ossowej w 1368 r., kiedy sprzedali swe części Mścigniewowi, tenże w 1370 r. tenże wraz z Andrzejem jako dziedzice Ossowy sprzedali te serca klasztorowi, ostatnia zapewne część, należąca do Piotra, Szczepana i Warcisława w 1375 r. została przekazana Andrzejowi, który zapewne sprzedał je klasztorowi KDM t. 1, nr 341; F. Sikora, hasło: Jędrzejów-Klasztor…, s. 312; nie znamy przynależności rodowej tychże rycerzy.
[5] Budkowie h. Kopaszyna mieli gniazdo rodowe w Zaborzu, z którego się pisali (i z Natkowic w ziemi przemyskiej). Budek z Zaborza odznaczył się w bitwie pod Koronowem, o czym wspomina Jan Długosz, później był podczaszym przemyskim (1436). Zostawił syna Jana (1430). Ten żonaty był z Małgorzatą z Domaradzkich, której w 1498 r. odpisał posag na rodowym Zaborzu. Po jego śmierci wyszła za Adama z Orzka, zaś synowie ich Stanisław i Feliks pozostali pod opieką stryjów. Wspomniany wyżej Piotr mógł być, zatem synem Jana, zapewne jego syn Feliks Budek (Budkowski) żonaty był z Anną, której odpisał posag na Zaborzu i Chomentowie, Boniecki, t. 2, s. 225-226; Uruski, t. 2, s. 59.
[6] Może Miedzna Murowana w gminie Żarnów, powiat opoczyński, woj. łódzkie.
[7] J. Długosz wspomina, że wieś ta położona jest w ziemi przemyskiej.
[8] Może: Solec, gmina Żarnów, powiat opoczyński, woj. łódzkie, JD LB t. 2, s. 390-391.
[9] Ioannis Długosz, Liber beneficiorum diocensis Cracoviensis, t. 1-3, [w:] Opera omnia. Cura A. Przezdziecki, Cracoviae 1863-1864 (dalej: JD LB), t. 2, s. 390.
[10] E. Wiśniowski, Uwagi na temat sieci szkół parafialnych w Polsce, [w:] Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, pod red. W. Iwańczaka i K. Brachy, Kielce 1997, s. 16.
[11] JD LB t. 2, s. 391, 395.
[12] Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxuiatonum), wyd. Z, Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968. s. 201.
[13] O rodzie Mokrskich z Mokrska Dolnego zob. D. Kalina, Zamki, dwory, pałace, [w:] D. Kalina, R. Mirowski, Sobków i okolice, Kielce-Sobków 2009, s. 29-50.
[14] O dworze w Widuchowej zob. D. Kalina, Budownictwo rezydencjonalno-obronne na terenie Gminy Busko-Zdrój. Dane wstępne, [w:] Z dziejów budownictwa rezydencjonalno-obronnego na terenie gminy Busko-Zdrój. Materiały z sesji popularno-naukowej w Busku-Zdroju 25 IX 2009 r., pod red. D. Kaliny, Kielce – Busko-Zdrój 2009, s. 92-99.
[15] Paprocki, s. 257-258.
[16] Ród Borków herbu Wąż wywodzi się z Trzcińca, leżącego nieopodal Boleścic nad Mierzawą w dawnym powiecie ksiąskim, ziemi krakowskiej. Protoplastą rodu był Jan Borek z Trzcińca, burgrabia krakowski, kasztelan brzeski, zmarły w 1403 r. należący do otoczenia królowej Jadwigi. Pozostawił on liczne potomstwo, oprócz nieznanych z imienia córek synów: Mszczuja, Jana, Mikołaja, Piotra, Tomasza i Ścibora. Z tych Jan miał piastować urząd kasztelana wiślickiego, Mikołaj burgrabią krakowskim, Piotr wstąpił do klasztoru jędrzejowskiego i został opatem klasztoru, Mszczuj i Ścibor jak się zdaje nie szukali kariery urzędniczej, podobnie jak Tomasz. Synowie imię ojca przyjęli jako nazwisko rodowe i odtąd stale używali ich potomkowie, S. Borkowski, Z przeszłości ziemi jędrzejowskiej, [w:] S. Borkowski, Z. Linowski, Monografia i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce, s. 102.
[17] Pawiński, s. 588, Paprocki, s. 560.
[18] D. Kalina, Zamki, dwory, pałace…, s. 60-63; D. Kalina, Dzieje Chęcin, Chęciny 2009, s. 197.
[19] Pawiński, s. 587; 271.
[20] Pawiński, s. 588; s. 270.
[21] Pawiński, s. 587-588.
[22] Akta kurialne parafii Lisów, sygn. II PL -II – 4, k. 1; Akta parafii Lisów (1811-1834; 1834-1937), sygn. PL – 3-1, Akta parafii Lisów (1939-1949), sygn. PL – 3/2; Akta parafii Lisów (sygn. 1950-1984), sygn. PL -3/3) Archiwum diecezjalne w Kielcach.
[23] Pawiński, s. 588.
[24] Pawiński, s. 485, 588.
[25].Pawiński, s. 484; 589; 270.
[26] B. Chlebowski, hasło: Maleszowa, [w:] SGKP t. 6, s. 10; ten że, hasło Górki, [w:] SGKP t. 2, s. 714.
[27]Pawiński, s. 588, 270.
Pierwotny kościół parafialny w Lisowie był pod wezwaniem św. Andrzeja, a wzmiankowany jest po raz pierwszy w aktach kamery papieskiej w 1326 r. i jego pierwszy zanotowany pleban Dobroslaus (Dobrosław)[1]. W tym czasie był to zapewne budynek drewniany, a parafia w 1340 roku szacowana była na 338 wiernych[2]. Z danych późniejszych wiadomo, że obejmowała ona wieś Skrzelczyce, której nazwa nasuwa nieodparte skojarzenie z wsią Krzelów położoną nieopodal Mstyczowa, gdzie znajdują się pozostałości zamku Lisów, będącego odwiecznym gniazdem tego rodu[3]. Kolatorem tego kościoła był zatem przedstawiciel Lisów, może Andrzej, piszący się w roku 1366 jako dziedzic Mnichowa, który za zgodą swoich synów sprzedał klasztorowi swoją część (wspomnianego wyżej) prawa do pobierania serc wolich zakonnikom jędrzejowskim[4].
Brak jest wzmianek źródłowych o kolejnych losach Lisowa i jego dziedziców. W opisie Jana Długosza (1470-1480) we wsi znajdował się kościół drewniany p.w. św. Andrzeja, którego kolatorami byli: Lisowski herbu Róża, Piotr Budkowski h. Kopaszyna[5], Jan Solecki (h. Ostoja). Parafia obejmowała wsie: Brudzów, Chmielowice, Skrzelczyce, Lisów, Obice, Zaborze oraz wsie klasztoru wąchockiego: Marzysz, Radomice i Wolę Łabędzką. Pleban miał do swojej dyspozycji łan w miejscu zwanym Zdrbanky, wielkie pole pod górą we wsi Bród, trzy łąki – pierwsza zwana Małek, druga wielka pod łąką dworską (curiae), trzecia w miejscu zwanym Zdrbanky, również w Lisowie jedną zagrodę z sadzawką. Pobierał dziesięcinę snopową z wszystkich ról kmiecych i folwarku w Lisowie, w Brudzowie – snopową i konopną z ról kmiecych i z ról folwarcznych, karczmy; snopową i konopną z Zaborza z łanów kmiecych, karczmy, zagród, folwarku; w Chmielowcach snopową z ról trzech folwarków; miał również dwa pola folwarczne – pierwsze leżące wzdłuż drogi z Szydłowa i łąki dworskiej (curiae), drugie zaś obok tej drogi, których dziesięcina oddawana była kościołowi w Łukowej; z ról dworskich (unicum praedium militare) w osadzie Sczepyecz położonej w parafii pińczowskiej; z ról folwarcznych w osadzie Myedzwne, nieznanej parafii[6]; podobnie z Budkowa, wsi należącej do Jana Budkowskiego h. Kopaszyna, nieznanej parafii[7], z Solca, nieznanej parafii[8]. Niegdyś pleban pobierał dziesięcinę z wsi Pusta Maleszówka, lecz aktualnie oddawana była do piotrkowickiej parafii. Wymieniony został rektor kościoła Jan, który miał do swojej dyspozycji karczmę z rolą i sadzawką[9] – we wsi funkcjonowała zatem szkoła[10]. Parafia obejmowała wówczas wsie: Brudzów, Chmielowice, Lisów, Obice, Sczepiec (Sczepyecz), Skrzelczyce, Zaborze. W tymże opisie wsi Maleszowej nie ma, zaś występuje Pusta Maleszówka, która choć odnotowana w parafii lisowskiej, została (łany kmiece oraz folwarki rycerskie) przyłączona do parafii w Piotrkowicach, a w tej zaś parafii kolatorami miejscowego kościoła byli Marek Maleszowski wraz z bratem z rodu Gryfitów, oraz Jakub z Pielgrzymowic i Mikołaj z Ninoszowic herbu Prus[11].
|
W 1529 r. kościół parafialny p.w. św. Andrzeja w Lisowie odnotowany został w dekanacie kijskim. Okręg parafialny obejmował wsie: Brudzów, Chmielowice, Lisów, Obice, Skrzelczyce, Szczepiec (koło Pińczowa), i Zaborze; dziesięcina otrzymana była jeszcze z położonych w Opoczyńskiem wsi – Budków, Popławy i Prymusowa Wola[12].
W księgach podkomorskich powiatu chęcińskiego z 1540 r. znajdujemy opis wsi parafii Lisów. – I tak Brudzów i Chmielowice należały w 1408 r. do Klemensa Jelitko herbu Jelita (fundatora kościoła w Łukowej), oraz jego synów Stanisława Jelitko, Tomasza, Piotra, Niemierzy i Mikołaja[13]. Po jego śmierci zaszłej około 1419/20 zgromadzeni synowie dokonali podziału schedy pozostałej po
|
ojcu. Jan, zwany Bieniak, otrzymał Brudzów – zapewne również Chmielowice, Podborowice i Widuchową[14])[15]. Miał on zapoczątkować nową gałąź rodową Jelitczyków, jemu też chyba przypisać możemy wzniesienie w Brudzowie dworu (curia), wzmiankowanego w 1540 r. We wsi, wówczas należącej do Piotra Borka h. Wąż[16], było osiem łanów kmiecych, jeden pusty, karczma, folwark, młyn z sadzawką, łąki, lasy, bory z pasiekami. – Tylko wieś Chmielowice pozostała własnością Jelitków – Baltazara, Kacpra i Kiliana Łukowskich (taksowane przy parafii w Łukowie)[17]. Po dokonanym podziale majątkowym dokonanym mniej więcej w tym czasie, Łukową i Chmielowice otrzymał Baltazar, sędzia sandomierski (ok. 1570), gorliwy kalwin, następnie jego syn Aleksander[18].
Wieś Obice w tym czasie posiadała dwóch szlachciców – Jan Morawicki (Morawyczski), który miał dwór (curia) i role folwarczne do niego należące, zaś Jan Wałżnicki (Walzniczski) trzymał tylko folwark. Kmiecie posiadali w sumie cztery i pół łana osiadłego, poza tym wymienione zostały we wsi łąki i bory z barciami. W 1573 r. wieś należała do Nosalskiego i miała 3 łany, 3 zagrodników, 2 chałupników, oraz Wałżnickich w części obejmującej półtora łana z dwoma zagrodnikami[19].
Wieś Zaborze należała do Mikołaja Zaborskiego, który dysponował własną rezydencją (curia), i folwarkiem. We wsi jest wymienione 10 kmieci osadzonych na półłankach, trzy półłanki leżały puste, z wszystkich ról kmiecie zobowiązani byli do robót. Były we wsi dwie sadzawki, łąki, bory z barciami, most na rzece Morawka; w następnych czasach wieś należała do Jana i Stanisława Zaborskich[20].
– Wieś parafialna Lisów była własnością Andrzeja Nieswojewskiego, który dysponował własnym dworem (curia) i folwarkiem. We wsi było czterech kmieci osadzonych na trzech łanach, karczma, młyn z sadzawką, dwie zagrody, łąki, lasy, bory z barciami[21]. – Ze źródeł kościelnych wiemy jednak, że w 1536 dziedzicem i kolatorem kościoła lisowskiego był Jakub Dunin herbu Łabędź[22].
Wieś Skrzelczyce w tym czasie miała aż siedmiu dziedziców, pięć dworów! (curiae) i pięć folwarków. Dwunastu kmieci osadzano na sześciu łanach, poza tym były trzy zagrody, cztery sadzawki, łąki, lasy, bory z barciami. Role puste przyłączone zostały do wspomnianych folwarków. Dziedzicami byli: Paweł Thworzian, Jan Stogierz, Andrzej Glamb, Mikołaj z bratem Ważyńscy, Stanisław zwany Zientek, Mikołaj Zaborski, i, uwaga: Stanisław Maleszowski (Maliszowski)[23], właściciel klucza ziemskiego zwanego maleszowskim, obejmującego wsie:
Bród – w rejestrze poborowym z 1508 r. występuje właściciel wsi Maliszowski, zapewne znany z rejestru poborowego z 1540 r. Stanisław Maleszowski. We wsi wymieniono wówczas 8 kmieci na półłankach, jeden siedział na łanie, jeden półłanek leżał pusty, była także sadzawka dobra i młyn[24];
Górki. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z rejestru poborowego z 1508 r., kiedy razem z wsiami Brody i Maleszowa była w posiadaniu w Maleszowskiego. W kolejnym rejestrze z 1540 r. właścicielem wsi był Stanisław Maleszowski. We wsi wymieniono siedmiu kmieci osadzonych na łanie, dwa łany leżały odłogiem, była niewielka sadzawka[25]. Folwark Górki dopiero w 1879 r. został odłączony od dóbr Maleszowa[26];
i wreszcie wieś Maleszowa. – We wsi wzmiankowany został dwór (curia) i folwark oraz 13 kmieci osadzonych na półłankach, dwóch zagrodników, karczma, dwie sadzawki w lesie, młyn, bory, łąki, lasy z barciami[27]. – Informacja o siedzibie klucza ziemskiego na terenie parafii lisowskiej musi nas zatrzymać naszą uwagę przy wsi Maleszowa, gdyż właściciel owej siedziby – był niegdyś i kolatorem kościoła w Lisowie.
[1] Monumenta Polonia Vaticana t. 1, wyd. Paśnik, Kraków 1913-1914, s. 155; J. Wiśniewski, Historyczny opis pamiątek…, w Stopnickiem…, s. 145; E.. Wiśniowski, Rozwój sieci parafialnej…, s. 80, 84, 137.
[2] A. Adamczyk, Drewniane kościoły w województwie kieleckim, Kielce 1998, s. 239; A. Adamczyk, Zabytkowe budowle i założenia podworskie na obszarze gminy Morawica, [w:] Morawica. Szkic do portretu Gminy, red. D. Kowalska, J. Główka, Morawica 2003, s. 138-146; T. Ładogórski, Studia nad zaludnieniem…, 193-210: D. Kalina, Dzieje parafii w Lisowie, mps.
[3] Zob. B. Śliwiński, Lisowie Krzelowscy w XIV-XV w. i ich antenaci, Gdańsk 1993 – tam wskazówki bibliograficzne.
[4] W 1368 r. Włodek i Sułek z Ossowej w 1368 r., kiedy sprzedali swe części Mścigniewowi, tenże w 1370 r. tenże wraz z Andrzejem jako dziedzice Ossowy sprzedali te serca klasztorowi, ostatnia zapewne część, należąca do Piotra, Szczepana i Warcisława w 1375 r. została przekazana Andrzejowi, który zapewne sprzedał je klasztorowi KDM t. 1, nr 341; F. Sikora, hasło: Jędrzejów-Klasztor…, s. 312; nie znamy przynależności rodowej tychże rycerzy.
[5] Budkowie h. Kopaszyna mieli gniazdo rodowe w Zaborzu, z którego się pisali (i z Natkowic w ziemi przemyskiej). Budek z Zaborza odznaczył się w bitwie pod Koronowem, o czym wspomina Jan Długosz, później był podczaszym przemyskim (1436). Zostawił syna Jana (1430). Ten żonaty był z Małgorzatą z Domaradzkich, której w 1498 r. odpisał posag na rodowym Zaborzu. Po jego śmierci wyszła za Adama z Orzka, zaś synowie ich Stanisław i Feliks pozostali pod opieką stryjów. Wspomniany wyżej Piotr mógł być, zatem synem Jana, zapewne jego syn Feliks Budek (Budkowski) żonaty był z Anną, której odpisał posag na Zaborzu i Chomentowie, Boniecki, t. 2, s. 225-226; Uruski, t. 2, s. 59.
[6] Może Miedzna Murowana w gminie Żarnów, powiat opoczyński, woj. łódzkie.
[7] J. Długosz wspomina, że wieś ta położona jest w ziemi przemyskiej.
[8] Może: Solec, gmina Żarnów, powiat opoczyński, woj. łódzkie, JD LB t. 2, s. 390-391.
[9] Ioannis Długosz, Liber beneficiorum diocensis Cracoviensis, t. 1-3, [w:] Opera omnia. Cura A. Przezdziecki, Cracoviae 1863-1864 (dalej: JD LB), t. 2, s. 390.
[10] E. Wiśniowski, Uwagi na temat sieci szkół parafialnych w Polsce, [w:] Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, pod red. W. Iwańczaka i K. Brachy, Kielce 1997, s. 16.
[11] JD LB t. 2, s. 391, 395.
[12] Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxuiatonum), wyd. Z, Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968. s. 201.
[13] O rodzie Mokrskich z Mokrska Dolnego zob. D. Kalina, Zamki, dwory, pałace, [w:] D. Kalina, R. Mirowski, Sobków i okolice, Kielce-Sobków 2009, s. 29-50.
[14] O dworze w Widuchowej zob. D. Kalina, Budownictwo rezydencjonalno-obronne na terenie Gminy Busko-Zdrój. Dane wstępne, [w:] Z dziejów budownictwa rezydencjonalno-obronnego na terenie gminy Busko-Zdrój. Materiały z sesji popularno-naukowej w Busku-Zdroju 25 IX 2009 r., pod red. D. Kaliny, Kielce – Busko-Zdrój 2009, s. 92-99.
[15] Paprocki, s. 257-258.
[16] Ród Borków herbu Wąż wywodzi się z Trzcińca, leżącego nieopodal Boleścic nad Mierzawą w dawnym powiecie ksiąskim, ziemi krakowskiej. Protoplastą rodu był Jan Borek z Trzcińca, burgrabia krakowski, kasztelan brzeski, zmarły w 1403 r. należący do otoczenia królowej Jadwigi. Pozostawił on liczne potomstwo, oprócz nieznanych z imienia córek synów: Mszczuja, Jana, Mikołaja, Piotra, Tomasza i Ścibora. Z tych Jan miał piastować urząd kasztelana wiślickiego, Mikołaj burgrabią krakowskim, Piotr wstąpił do klasztoru jędrzejowskiego i został opatem klasztoru, Mszczuj i Ścibor jak się zdaje nie szukali kariery urzędniczej, podobnie jak Tomasz. Synowie imię ojca przyjęli jako nazwisko rodowe i odtąd stale używali ich potomkowie, S. Borkowski, Z przeszłości ziemi jędrzejowskiej, [w:] S. Borkowski, Z. Linowski, Monografia i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce, s. 102.
[17] Pawiński, s. 588, Paprocki, s. 560.
[18] D. Kalina, Zamki, dwory, pałace…, s. 60-63; D. Kalina, Dzieje Chęcin, Chęciny 2009, s. 197.
[19] Pawiński, s. 587; 271.
[20] Pawiński, s. 588; s. 270.
[21] Pawiński, s. 587-588.
[22] Akta kurialne parafii Lisów, sygn. II PL -II – 4, k. 1; Akta parafii Lisów (1811-1834; 1834-1937), sygn. PL – 3-1, Akta parafii Lisów (1939-1949), sygn. PL – 3/2; Akta parafii Lisów (sygn. 1950-1984), sygn. PL -3/3) Archiwum diecezjalne w Kielcach.
[23] Pawiński, s. 588.
[24] Pawiński, s. 485, 588.
[25].Pawiński, s. 484; 589; 270.
[26] B. Chlebowski, hasło: Maleszowa, [w:] SGKP t. 6, s. 10; ten że, hasło Górki, [w:] SGKP t. 2, s. 714.
[27] Pawiński, s. 588, 270.
