R uina kościoła pod wezwaniem św. Ducha, obiekt murowany z 1 polowy XVII w.
Niewiele, prócz gołych murów, zachowało się z dawnego kościoła św. Ducha w Bodzentynie. Zwiedzającym jego ruiny nie ułatwia także życia zieleń, bujnie rozrośnięta na dawnym przykościelnym cmentarzu, przenikająca też do dawnego wnętrza świątyni, które niczym się dziś właściwie nie różni od otaczającej go zewnętrznej przestrzeni.
Kościół św. Ducha był trzecią z kolei świątynią Bodzentyna (po farze i kościele św. Krzyża, ufundowanym przez biskupa Radlicę), a pierwszą wzniesioną poza murami, na przedmieściu. Nie wiemy tez dokładnie w którym miejscu kościół św. Ducha zbudowano. Znany jest za to fundator – biskup Jan Rzeszowski, rok budowy – 1475 i materiał z którego go wzniesiono – drewno. Przed rokiem 1597 kościół przeniesiono na nowe miejsce, w sąsiedztwo szpitala, ufundowanego przez biskupa Dembskiego. W roku 1597 zapisano, że kościół z dobudowaną zakrystią wykonany był z drewna, konsekrowany i że w jego wnętrzu stały trzy ołtarze.
Obecny, murowany kościół zbudowano w 1. połowie XVII stulecia, na tym samym miejscu co poprzedni, czyli na wschodnich krańcach Bodzentyna. Materiałem były kamień i cegła, pokryte potem tynkiem. Jego nawa miała plan zbliżony do kwadratu, zaś prezbiterium było od niej węższe, prostokątne, od wschodu zamknięte półkoliście. Od północy przylegała do niego zakrystia; od zachodu przy nawie znajdowała się kruchta, dobudowana później, ale przed rokiem1748. Prezbiterium nakrywało sklepienie kolebkowe z lunetami, zakrystię kolebka. Otwór tęczowy jest ostrołukowy, podobnie zachodni portal i okna. Południowy portal i portal od zakrystii wykonane są z ciosu, zamknięte płasko, ozdobione kartuszami. Zewnętrzne ściany wzmocnione są szkarpami.
Kościół był zniszczony na początku XVIII wieku, odbudowany, a potem spalony w roku 1917. Ksiądz Wiśniewski, który był tu przed pożarem, napisał: „Kościół tylko w prezbiterium ma sklepienie, w nawie zaś podsiębitkę. W wielkim ołtarzu obraz przedstawia Zesłanie Ducha Świętego na Matkę Bożą i 12 Apostołów. W bocznym ołtarzu, na prawo od wejścia, stoi starożytna drewniana rzeźba Matki Bożej, pochodząca z wieży zamkowej. Lud uważa ją za cudowną.” Dalej następuje opis obrazu drugiego bocznego ołtarza, będącego kopią Częstochowskiej Madonny, wykonaną w 1603 roku pędzlem Franciszka Śladeckiego z Bodzentyna oraz drewnianej rzeźby przedstawiającej św. Annę i Matkę Bożą z Dzieciątkiem. „Za stopień tego ołtarza służy płyta grobowa z 1625 r.” – piszę dalej ksiądz Wiśniewski.
Katalog Zabytków informuje o kilku połamanych i pozacieranych płytach nagrobnych z resztkami napisów z wieków XVI i XVII. W tekście księdza Wiśniewskiego można znaleźć treść tych napisów – w pierwszych latach XX stulecia były one jeszcze w pełni czytelne. Równie czytelne były napisy na dawnym tryptyku ze św. Józefem, św. Cecylią, św. Wojciechem i św. Teresą. Ksiądz Jan opisał także ornaty, w słowach: „W zasklepionej zakrystyi godnymi widzenia są ornaty z pasa polskiego, z pięknym słupem w wypukłe kwiaty”. Dziś nie ma już w bodzentyńskim kościółku św. Ducha ołtarzy, rzeźb, obrazów ani ornatów haftowanych w wypukłe kwiaty. Dziś, jedyne kwiaty, które można tu podziwiać, to kwiaty prawdziwe i żywe: mlecze, maki, kwiaty na drzewach lub krzewach. Ale by je zobaczyć, koniecznie trzeba przyjść tu wiosną lub najpóźniej latem…
