Związki łączące dwa sandomierskie kościoły: św. Jakuba i św. Pawła są zarówno historyczne, jak i przestrzenne. Obie świątynie powstały bardzo wcześnie, obie w tej samej osadzie na wzgórzu staromiejskim, obie nie znalazły się w otoczonym murami mieście kazimierzowskim. Dzisiejsze świątynie św. Jakuba i św. Pawła łączy także to, że obie nie są pierwotnymi budowlami, różni zaś, że obecny dominikański kościół św. Jakuba powstał dużo wcześniej niż obecny kościół św. Pawła
Pierwotny, drewniany kościół św. Pawła ufundował biskup Iwo Odrowąż w roku 1226. Powodem fundacji było przekazanie pierwotnego kościoła św. Jakuba dominikanom – potrzebny więc stał się nowy, kościół parafialny. Zbudowano go na wzgórzu w zachodniej części osady staromiejskiej, w pobliżu dominikanów. Drewniany kościół służył parafianom niemal dokładnie dwieście lat. Około roku 1426 ksiądz Grzegorz, miejscowy proboszcz, a zarazem sandomierski kanonik i oficjał, rozpoczął budowę gotyckiego, murowanego kościoła. Budowa trwała do roku 1434. Kościół miał krótką, niemal kwadratową, jednoprzęsłową nawę oraz także krótkie, jednoprzęsłowe prezbiterium, zakończone wielobocznie. Skromne rozmiary świątyni wynikały zapewne zarówno z niewielkiego zapotrzebowania na powierzchnię (w Sandomierzu było w tym czasie kilka kościołów) jak i z ograniczonych możliwości finansowych proboszcza i parafii.
Orientowana, gotycka budowla stała następne dwieście lat, aż do pożaru w roku 1637. Jej odbudowę połączono z przebudową i rozbudową -dobudowano drugie przęsło nawy, założono nowe sklepienia kolebkowe z bogatą dekoracją stiukową i polichromią. Inicjatorem i fundatorem prowadzonych prac był ks. kanonik Szymon Dzierżęga, tutejszy proboszcz. W roku 1660 świątynie „powtórnie pokonsekrował” biskup Mikołaj Oborski.
„W 1710 roku powiększył kościół kanonik i proboszcz miejscowy Jakub Orzechowski, wystawił kaplicę św. Barbary, chór własnym kosztem wzniósł i groby pod kościołem zmurował” – pisze ksiądz Wiśniewski. Kaplica, „do której zostało wprowadzone bractwo św. Barbary, potwierdzone przez Klemensa XI w 1718 r.”: jest w planie pięcioboczna, od nawy oddzielona małą kruchtą, nakryta sklepieniem kopulastym z lunetami i ma dach w kształcie pięciodzielnej kopuły z pozorną latarnią. W tym samym czasie nad nawą wykonano barokową wieżyczkę na sygnaturkę, z latarnią. Nieco później od zachodu dobudowano kruchtę, przy okazji przebudowując i ujednolicając elewacje kościoła, opinając je wokół szkarpami, na wzór gotyckich przypór prezbiterium. Dwuspadowy dach nawy ujęto w barokowe szczyty, zdobne wolutowymi spływami z kamiennymi wazonami i półkolistymi zwieńczeniami. Na zachodnim szczycie pojawiły się posągi św. Pawła i aniołów.
Barokową dzwonnicę wybudowano w latach 1739-45, sytuując ją w południowo-wschodnim narożniku przykościelnego cmentarza. Ma ona plan kwadratu, a jej dwie kondygnacje rozdziela gzyms kordonowy. Z trzech stron do dzwonnicy przylega współcześnie dostawiona parterowa przybudówka, we wnętrzu zawierająca składzik. Nad wydatnym gzymsem koronującym znajduje się ostrosłupowy, łamany dach, zwieńczony cebulasto. W tym samym czasie wykonano ogrodzenie i bramkę z arkadowym otworem. Kościół restaurowany był w latach: 1820, 1868, 1926-7, 1959-60. Podczas ostatnich prac konserwatorskich odsłonięto gotyckie, ceglane wątki murów prezbiterium.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
