Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1109, gdy biskup krakowski Maur nadał kościołowi w Pacanowie dziesięciny, a także potwierdził nadanie mu karczmy i dziesięciny z ryb przez Siemiana, dziedzica grodu i fundatora kościoła. W roku 1265 (a więc tylko osiem lat po Krakowie) Pacanów otrzymuje od Bolesława Wstydliwego przywilej lokacyjny na prawie niemieckim. Dokument lokacyjny nie zachował się, i o tym, że miasto rządziło się prawem magdeburskim, dowiadujemy się z innych, późniejszych dokumentów.
Ośrodkiem miasta stał się kwadratowy rynek z ulicami wychodzącymi z narożników. Parafialny kościół zlokalizowany jest za północnym blokiem przyrynkowym. Miasto leżało przy ważnym trakcie handlowym łączącym Kraków z Sandomierzem, i jak uważa profesor Kiryk, stanowiło: „wraz z wsiami i miastami okolicznymi bezpośrednie zaplecze gospodarcze Krakowa”.
Pierwotny kościół, którego kolatorem był Siemian, konsekrowany został przez biskupa Maura, ale parafia powstała chyba później. Z całą pewnością istniała już w roku 1326 i należała do dekanatu w Książnicach, a plebanem był Radulf. W czasach Długosza „stał w mieście kościół murowany z cegły i kamienia pod wezwaniem św. Marcina, którego pleban posiadał 2 jatki i 2 zagrody oraz liczne dziesięciny” pisze Feliks Kiryk za Liber Beneficiorum.
Nie wiemy z jakiego materiału zbudowany był pierwotny kościół w Pacanowie. W Katalogu Zabytków napisano, że zrąb murów obecnego kościoła zawiera fragmenty gotyckie, zapewne z 2. połowy XIII stulecia. Kościół gotycki byłby więc drugim z kolei, „murowanym z kamienia i cegły”, jak zapisał Długosz. W roku 1610 do gotyckiego kościoła dobudowano kaplicę św. Anny, ufundowaną przez Mikołaja Zebrzydowskiego, krakowskiego wojewodę, a w 1633 kopułową kaplicę Pana Jezusa. Drugi kościół spalony został w roku 1657 przez żołnierzy Rakoczego. Ksiądz Wiśniewski pisze, że „ks. Jacek Mokrski, kanonik przemyski, proboszcz miejscowy, świątynię wyrestaurował”. Przy okazji odbudowy kościół przebudowano, mówić więc można już o trzecim kościele, który konsekrowany został przez biskupa Mikołaja Oborskiego w dniu 25 lipca 1679 roku. „W XVIII w. kościół doszedł do wielkiego spustoszenia. Restaurował go ks. proboszcz Sołtyk, prałat krakowski w latach 1785-90” – pisze ksiądz Jan. Sto lat później, dokładnie w roku 1886 i 1896 kościół restaurowano – a zakres remontu musiał być znaczny, o czym świadczy fakt ponownej konsekracji, dokonanej w dniu 8 czerwca 1896 roku przez kieleckiego biskupa, Tomasza Kulińskiego.
W roku 1906 kościół św. Marcina spalił się. Odbudowano go według planów budowniczego powiatowego ze Stopnicy – Zasadzkiego. Nie na długo jednak – w czasie ostatniej wojny kościół odniósł poważne uszkodzenia: najpierw w roku 1939, a potem w 1944. Wielokrotnie rozbudowywany, przebudowywany i odbudowywany – pacanowski kościół jest budowlą orientowaną. Obecnie składa się z prostokątnej nawy, przy której od północy dostawiona jest kaplica św. Anny z 1610 r., przedłużona w 1786 na kształt nawy bocznej, a w 1896 połączona w jedną przestrzeń ze starą zakrystią. Od południa dobudowana jest późnorenesansowa kaplica Pana Jezusa i znacznie późniejsza kruchta. Prezbiterium, przedłużone ku wschodowi i zamknięte absydą, ma zachowane dwie gotyckie szkarpy – przy nim zakrystia. Od zachodu wieża z kruchtą, dołem kwadratowa, wyżej ośmioboczna, według księdza Jana z XVII stulecia, zaś zdaniem autorów Katalogu – „z nowszych czasów”.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
