Jedyną świątynią Izraela, „Domem w którym mieszkał Pan”, była świątynia jerozolimska. Synagogi nie są świątyniami – to domy przeznaczone na zgromadzenia, po hebrajsku: beth-ha-knesset, a po grecku: synagogi. Brak w nich –występującego kościołach katolickich – podziału na część przeznaczoną dla duchownych (prezbiterium) i dla świeckich. W synagogach są przechowywane, publicznie czytane, studiowane i komentowane – zwoje Tory, czyli rodały. Rodały trzymane są w „świętej skrzyni” – czyli Aron-ha-kodesz, będącej szafą lub wnęką, umieszczoną we wschodniej ścianie synagogi, skierowanej w stronę Jerozolimy. Drugim ważnym miejscem synagogi jest bima (bima almenor – miejsce wywyższone), z której odczytywano Torę – wyniesionej ponad posadzkę o kilka stopni i wygrodzonej balustradą. Usytuowanie bimy nie było ściśle ustalone – ważne było spełnienie odpowiednich wymogów: osoba czytająca Torę musiała być dobrze widoczna i równie dobrze słyszana przez całe zgromadzenie wiernych.
Na terenie obecnego województwa świętokrzyskiego istniało kilkadziesiąt synagog. Większość z nich w ogóle nie zachowała się albo stanowi daleko posuniętą ruinę. Niektóre synagogi udało się uratować, znajdując im nową funkcję, przy założeniu by nie kolidowała ona z dawnym przeznaczeniem. Pomysły – aby jak w Nowym Korczynie czy Klimontowie – wykorzystać je jako punkty skupu płodów rolnych lub magazyny Gminnych Spółdzielni, na szczęście porzucono. Dzisiaj dawne synagogi służą społeczeństwu jako archiwa, ośrodki kultury, czasem jako kina.
Żydzi zaczęli osiedlać się w Polsce w XI stuleciu. Ich szybszy napływ do Polski następować zaczął w drugiej połowie XII w., po ustaniu najazdów mongolskich. Na terenie dzisiejszego województwa świętokrzyskiego – konkretnie w Sandomierzu – pojawili się właśnie w tym czasie. Najstarsze informacje o synagogach w Polsce pochodzą z 2. połowy XIV wieku – nie wiadomo jednak czy były one murowane czy zbudowano je z drewna. Najstarszymi zachowanymi bóżnicami, a ściślej obiektami, będącymi pierwotnie bożnicami, są śląskie kościoły: św. Barbary w Strzegomiu i św. Salwatora w Oleśnicy – zbudowane w czasach Piastów Śląskich, a przebudowane na kościoły w czasach, gdy Śląsk przeszedł pod panowanie czeskie, zaś Żydów wypędzono.
Najstarsza bóżnica na terenie Małopolski powstała na przełomie XV i XVI wieku w mieście Kazimierzu, dziś będącym dzielnicą Krakowa. W województwie świętokrzyskim gotyckich bożnic nie ma – najstarsza z zachowanych, wzniesiona w Szydłowie, pochodzi już z okresu gotycko-renesansowego, z czasów w typologii architektury bóżnic oznaczanego na „wiek XVI i 1. połowę wieku XVII”.
Według Michała Rawity-Witanowskiego w roku 1564, na ogólną ilość 296 domów w Chęcinach, własnością Żydów było zaledwie 2. Ale w połowie XVII wieku Żydzi stanowili już 15% mieszkańców miasta, a po upływie kolejnego stulecia – niemal 90%. Synagoga, w której obecnie mieści się Miejsko – Gminny Ośrodek Kultury, zbudowana została po roku 1638 i jest trzecią z kolei chęcińską synagogą.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
