Inskrypcje objaśniające na obrazie „Święty Jan Kanty”, olej na płótnie o wymiarach 171×110 cm, warsztat małopolski, ok. połowy XVIII w. Podobieństwa kompozycji wskazują, że autor obrazu inspirował się jakimś starszym dziełem miedziorytniczym, autorstwa zapewne Iaca Grana (1606), Jana Aleksandra Gorczyna (2. poł. XVII w.) czy nieznanego rytownika (1758). Umieszczony w prezbiterium, na południowej ścianie. Restaurowany przez Antoniego Przesłańskiego w 1934 r. oraz Ewę Gliwę-Kawecką w 2018 r. Ponieważ większości napisów obecnie nie da się odczytać, przytaczamy pełny opis bogatej kompozycji tego obrazu, wraz z odpisami inskrypcji, sporządzony pod koniec XIX w. przez Michała Rawitę-Witanowskiego.
„Tu wisi ładny obraz św. Jana Kantego, z osobliwszym ugrupowaniem osób i faktów dotyczących jego życia. Kompozycja bardzo oryginalna pochodzić może z końca XVII lub z początków XVIII w. W owalu środkowym klęczy św. Jan Kanty, z oczami wzniesionymi w gorę. W obłokach ukazuje mu się Pan Jezus z otwartym bokiem, z którego krew spływa do kielicha, obok N. Maria Panna. Ponad głową świętego anioł trzyma w ręku trzy wieńce, dwa z róż, jeden z lauru uwity. W jednym z tych wieńców jest napis: ≫Hinc honor ecce Tibi≪, a w drugim: ≫Perfecta laudis trina corona datur≪, w trzecim wyrobiony biret doktorski. Przed św. Janem, wprost jego piersi wznosi się anioł trzymający w ręku lilię i zwój papieru z napisem ≫Maximae Divii Joannis Canti et supra Deo gratias conturbare cave non est placaere suave Diffimare cave nam revocare grave≪. W drugiej ręce trzyma pierścień, na którym wyrazy rozeznać można: ≫Claudit Orbe decus≪.
Za św. Janem namalowany herb Wszechnicy Jagiellońskiej, której był profesorem: dwa berła skrzyżowane, na tle czerwonym, pod nimi słowa: ≫E subtimibus alta columnis≪, niżej zaś wyobrażonych 7 kolumn, a na nich umieszczone są pewne symboliczne znaki:
na 1’ liczba 1030 nad nią napis: ≫numerus≪,
na 2’ nuty z napisem: ≫tonus≪,
na 3’ winkiel z napisem: ≫cingulus≪,
na 4’ słońce i księżyc ze słowem: ≫astra≪,
na 5’ kompas z napisem: ≫lingua≪,
na 6’ kwiaty z napisem: ≫tropus≪,
na ostatniej kolumnie latarka z napisem: ≫ratio≪.
Przy podstawie tych kolumn klęczy kapłan ze złożonymi na krzyż rękami, przed nim zaś leży otwarta księga, na niej wyobrażony herb Leliwa na tle czerwonym, a nad herbem czapka książęca, a może biret doktorski. Będzie to zapewne fundator tego obrazu [Tarczowski?]. Wkoło powyżej opisanego owalu, mieszczącego postać św. Jana, znajdują się następujące sceny z życia błogosławionego męża. Poczynając od góry – pod symbolem Opaczności Boskiej stoi św. Jan z księgą w ręce podniesionej ku gorze, na której czytamy: ≫Nihil sine Deo≪. Poniżej św. Jan odwrócony od ołtarza do ludu, nad nim smok – napis objaśnia: ≫Czarta w postaci smoka świszczącego we Mszy św. [chyba podczas Mszy św.], po skończeniu jej chwyta, o ziemię uderza, a czart w smoka obrócony natychmiast znika. Straszny nad piekła mocarz bł. Kanty≪. Dalej wyobrażony ten święty mąż wpośród rozbójników z napisem: ≫Obrany ze złota w drodze rzymskiej od łotrów, ostatek im daje zapomniany, więcej ich zbawienia chcąc. Mądry według Boga rektor bł. Kanty≪. Niżej św. Jan słucha spowiedzi z podpisem: ≫Osiem lat w Olkuszu na beneficium z gorliwością ducha pracując słowem i przykładem parafianom do serca kosztowny nauczyciel cnoty i wiary bł. Kanty≪. Na samym dole, w rogu po tejże lewej stronie św. Jan trzyma w zamyśleniu jakiś papier w ręku. W narożniku prawej, górnej strony, św. Jan ma w ręku symboliczny znak, nad nim słowa: ≫Justitia de coelo prosperit≪. Poniżej wyobrażenie św. Jana, gdy płaszcz i obuwie daje ubogiemu
z podpisem: ≫Płaszcz i obuwie naprzód zziębłemu biedakowi w wigilię Narodzenia Jezusowego z jutrzni idąc od św. Anny [kościół akademicki w Krakowie] daje. Pański w ubóstwie dobrodziej bł. Kanty≪. Dalej przedstawiony św. Jan, gdy przed nim w obłokach zjawia się św. Stanisław biskup – napis: ≫Modlitwą gorącą ogień na ulicy św. Anny uśmierza za pokazaniem się tymi św. Stanisława w obłokach. Ognistych. Miłośnik Chrystusa, godny widzenia nieba bł. Kanty≪. Niżej św. Jan w Rzymie dysputę prowadzi – z podpisem: ≫Raz Jeruzalem, cztery razy Rzym nawiedza, tam dysputuje w peregrynacyi przeciw heretykom – za czyściec [mawiał on] tę podroż ofiaruję. Rzadki na ziemi pielgrzym, niebieski obywatel, bł. Kanty≪. Na samym dole, w rogu, św. Jan rozmierza cyrklem kulę ziemską, na której napis: ≫Labore et constantia≪.
W gorze, nad głównym owalem szereg obrazków:
1. Św. Jan zlepia naczynie stłuczone: ≫Dzbanek z mlekiem stłuczony służebnej cały oddaje, wodę z Rudawy [dopływ Wisły pod Krakowem] nabrawszy w mleko zamienia. Naczynie wyborne pełne słodyczy bł. Kanty≪.
2. 2N. Maria Panna daje płaszcz św. Janowi: ≫Modlącemu się w rezydencji [kolegium] zjawiona N. Panna dany ubogiemu płaszcz wraca, upewniając go, jak miły Jej synowi ten uczynek Niebieskiej chwały zadatek bł. Kanty≪.
3. Św. Jan daje pokarm ubogiemu: ≫O jałmużnę proszącemu daje sztukę mięsa, którą sam jeść miał, ta czy inna wraca się na talerz ze stołowników dziwem. Stołowy Chrystusów przyjaciel bł. Kanty≪.
Na dole pod głównym owalem widzimy 5 świętych mężów, jednocześnie ze św. Janem Kantym w Krakowie żyjących, a mianowicie: św. Jan Kanty, prof. Teologii przy Akademii Krakowskiej, błogosławiony Szymon z Lipnicy, zakonnik klasztoru OO. Bernardynów na Stradomiu, błogosławiony Stanisław Kazimierczyk, kanonik laterański od św. Augustyna, błogosławiony Michał Gedrojć, zakonnik przy kościele św. Marka i błogosławiony Izajasz Bonar, zakonnik pustelników św. Augustyna. Obraz ten malowany farbami olejnymi na płótnie, szeroki dwa łokcie, a trzy wysoki, dobrego pędzla lecz bardzo zniszczony, według tradycji ofiarowany był przez hr. Wodzickich”. Bardzo podobny opis, jednak nieco mniej dokładny i mniej przystępny dla współczesnego czytelnika, pozostawił także ks. Grzegorz Augustynik.
Literatura:
• Augustynik G., Opis Kościoła parafialnego w Mieście Włoszczowie sporządzony przez Ks. G. Augustynika, według rozporządzenia Jaśnie Wielmożnego Księdza Biskupa Kieleckiego Tomasza Kulińskiego z dnia 27 stycznia 1884 roku, Włoszczowa 1884, AD Kielce.
• Gliwa-Kawecka Ewa, Program prac konserwatorskich trzech XVIII-to wiecznych obrazów olejnych z kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny we Włoszczowie, Kraków 2018, mps.
• Łoziński J., Wolff B., dz. cyt., s. 62.
• Majewski A., dz. cyt., s. 820.
• Ornamenta eclesiae. …, dz. cyt., s. 66–67.
• Rawita-Witanowski M., dz. cyt., s. 254–255.
• Wiśniewski J., dz. cyt., s. 280.
