Żydzi zaczęli osiedlać się w Szydłowie już pod koniec XIV stulecia. Sytuacja Żydów w Małopolsce, dzięki regulacjom prawnym Bolesława Wstydliwego z roku 1264, potwierdzonym potem sto lat później przez Kazimierza Wielkiego, nie była zła. Mieli oni zapewnione pełne bezpieczeństwo oraz swobody w działalności handlowej. Mieli także zwolnienia i ulgi celne, nie mniejsze od kupców – chrześcijan. Wiele szczegółowych ustaleń dokonywano za pomocą porozumieñ zawieranych z władzami poszczególnych miast. Tadeusz Maszczyński w swej monografii Szydłowa pisze, że w roku 1588 tutejsi Żydzi uzyskali przywilej, dzięki któremu „wolno im było na równi z kupcami chrześcijańskimi, nabywaæ towary oraz żywność”. W tekście przywileju znajdowało się jednak zastrzeżenie „aby Żydzi mieszczan nie wyprzedzali i przed miasto do skupowania nie zachadzali oprócz głównych jarmarków„.
W 2. połowie XVI stulecia Szydłów liczył 710 mieszkańców. Żydzi stanowili jeszcze zdecydowaną mniejszość – mieszkało ich wówczas kilkadziesiąt osób – statystyki podają że Żydów -„gospodarzów” było w roku 1564 14 a w 1569 – 16. Sto lat później już 102 szydłowskich Żydów płaciło pogłówne, po upływie kolejnego stulecia (1787) stanowili oni już czwartą część liczby mieszkańców zaś w roku 1827 już ponad połowę.
Gmina żydowska istniała tu już w 1. połowie XV stulecia. Pod koniec XVIII wieku w Szydłowie znajdowała się siedziba okręgu ziemstwa krakowsko-sandomierskiego (jednego z sześciu). Gmina podlegała jurysdykcji rabina i kahału krakowskiego. W roku 1847 do gminy należała murowana bożnica, drewniany cheder, murowana mykwa oraz cmentarz.
Szydłowska synagoga zlokalizowana jest w północnej części miasta. Jest obiektem orientowanym, składającym się z wymurowanego z kamienia korpusu i dobudowanego od zachodu murowano-drewnianego przedsionka z babińcem (emporą dla kobiet) na piętrze. Główny budynek ma plan prostokąta zbliżonego do kwadratu. Zewnętrzne ściany opięte są dwustopniowymi skarpami. Mieściła się w nim sala modlitw, zamykana żelazną furtą, om posadzce obniżonej w stosunku do poziomu ulicy. Wnętrze nakrywało sklepienie kolebkowe z lunetami, zdobione dekoracją stiukową. Nad sklepieniem był pogrążony dach, ukryty za wysokimi attykami wieńczącymi ściany budowli.
Budowę synagogi rozpoczęto w roku 1534 lub nieco później – w każdym razie w roku 1564 obiekt był już gotowy. Stylowo – jest ona późnogotycka, ale jej wystrój jest już renesansowy i późniejszy – wmurowany we wschodnią ścianę kamienny Aron Hakodesz jest późnorenesansowy. Jeszcze późniejsza jest polichromia – z roku 1699 oraz z 1784, dzieło Jehudy Lejba. Babiniec dobudowano w wieku XVIII. Obecny jest rekonstrukcją, dokonaną dzięki zachowanej akwareli z połowy XIX stulecia, ukazującej pierwotny wygląd babińca, przekształconego potem podczas odbudowy dokonanej w latach 20. XX stulecia z pożaru, który strawił obiekt w ostatnich latach poprzedniego stulecia. Podczas okupacji hitlerowskiej bożnicę zdewastowano. Całkowitemu zniszczeniu uległa bima i drewniane elementy Aron Hakodesz. W pierwszych latach po wojnie obiekt u¿ytkowano jako magazyn i kino. W roku 1967 procent dewastacji murowanego korpusu oceniano na 35, zaś drewnianej przybudówki – na 85.
Rewaloryzacji synagogi dokonano w latach 1978-81, adaptując ją na potrzeby miejskiego ośrodka kultury i bibliotekę.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
