Prezentowany tekst jest rozszerzoną wersją opublikowanego na łamach czasopisma „Świętokrzyskie”
Niewiele osób zapisało się w dziejach Kielc w tak chwalebny sposób jak Florentyna i Karol Malscy. Karolowi zawdzięczamy w dużej mierze budynek kościoła parafialnego pw. Świętego Krzyża, a Florentynie budynek domu pomocy społecznej, który pierwotnie funkcjonował jako schronisko dla byłych ziemian i urzędników dawnej guberni kieleckiej i był zarządzany przez funkcjonującą w okresie międzywojennym Fundację im. Florentyny Malskiej. Celem publikacji poniższego artykułu jest przybliżenie sylwetki Florentyny i Karola, o których wiemy bardzo niewiele, a którzy cały swój majątek przeznaczyli dla dobra bliźnich, oraz sprostowanie błędnych informacji zawartych w dotychczasowych publikacjach czy internecie, chociażby mylnie podawane nazwisko jako Majski.
Karol, a właściwie Karol Andrzej, urodził się około 1826 r., a jego rodzicami byli Dominik Hipolit Franciszek Józef Malski h. Nałęcz (syn Andrzeja Franciszka i Magdaleny Bykowskiej) i Barbara Lisicka h. Prus (córka Tadeusza Lisickiego i Marianny Węgierskiej), których ślub odbył się w Mstyczowie 23 czerwca 1825 r. Ojciec Karola był właścicielem dworku w Krakowie na Kleparzu pod numerem 71, zaś dziadek Andrzej Franciszek Malski piastował urząd sędziego pokoju powiatu stopnickiego i był właścicielem majątku Chołudza (Hołudza) koło Wiślicy, drugi dziadek Tadeusz Lisicki był właścicielem dóbr Przełaj z folwarkiem Czepiec, leżących w parafii i gminie Mstyczów.
Po śmierci Tadeusza Lisickiego zaszłej w dniu 10 maja 1832 r. rozpoczęto postępowanie spadkowe na mocy którego w roku 1833 r. w księdze hipotecznej dóbr Przełaj zapisano, że majątek był podzielony na siedem części: pierwsza Barbary z Lisickich Malskiej, druga Józefy z Lisickich Komoniewskiej, trzecia, czwarta i piąta Wincentego, Romana i Franciszka Lisickich, synów Tadeusza i Marii z Węgierskich, szósta Anny, Marii i Tekli Lisickich, córek Tadeusza i Ludwiki Węgierskiej, siódma Jana Nempomucena i Katarzyny z Bilewiczów Blaskich, części spadkowej Zuzanny Stockiej, córki Tadeusza Lisickiego. W 1834 r. za udział w powstaniu listopadowym Franciszek Lisicki – brat Barbary – został ukarany konfiskatą swojej części majątku Przełaj na rzecz władz carskich. Dominik i Barbara sukcesywnie skupywali części dóbr Przełaj, i tak w 1836 r. kupili część należącą do Blaskich, w 1838 część należącą do Komoniewskich, a w 1845 r. fragment należący do Romana Lisickiego. Barbara Malska z Lisieckich zmarła 12 sierpnia 1852 r., wcześniej jednakże sprzedając część swoich udziałów synowi Karolowi, który dodatkowo w 1859 r. dokupił część Franciszka Lisickiego, po tym jak została cofnięta decyzja o konfiskacie. Dominik udowodnił szlachectwo w 1843 r. Dobra Przełaj w 1874 r. zajmowały powierzchnię 1234 morgów, a jako właścicieli w 1879 r. w równych połowach wykazano Dominika Malskiego i jego syn Karola Andrzeja.
Taki podział majątku odzwierciedlają dokumenty sporządzone w latach 1845-1867 na potrzeby ubezpieczenia budynków, z których wynika że Dominik z Barbarą mieszkali we dworze w Przełaju, zaś Karol mieszkał we dworze w nowo założonej wsi Czepiec , wchodzącej w skład dóbr Przełaj. W 1845 r. sporządzono wykaz budynków dworskich znajdujących się w majątku Przełaj, w skład budowli dworskich wchodziły następujące obiekty: dwór z drzewa pod gontem (47×15 ½ x4 łokcie), chlew z drzewa pod gontem (20x13x3 łokcie), stajnia z drzewa pod słomą (40x15x4 łokcie), owczarnia z drzewa pod słomą (49x15x5 łokci), spichlerz z drzewa pod słomą (27x11x4 łokcie), stodoła I z drzewa pod gontem (27x20x4 łokcie), stodoła II z chrustu pod słomą (53x16x4 łokcie), stodoła III z drzewa i chrustu pod słomą (84x20x4 łokcie), kuźnia z drzewa pod gontem (10x15x4 łokcie), szopa z drzewa pod gontem (20x5x4 łokcie), karczma z drzewa pod słomą (42x28x4 łokcie), folwark z drzewa pod słomą (24x10x4 łokcie), stodoła z drzewa pod słomą (26x10x4 łokcie), stan dworu, karczmy i folwarku określono jako zniszczony. W 1855 r. dobudowano stajnię z drzewa pod gontem (40x14x 4 ½ łokcia) stajnię II z drzewa pod słomą (50x14x4 ½ łokcia), stodołę z drzewa pod słomą z młocarnią (85x19x6 łokci), wystawiono nową karczmę z drzewa pod gontem (32x16x4 ½ łokcia) ze stajnią zajezdną z drzewa pod słomą (25x14x4 ½ łokcia). W 1855 r. na wykazie budowli dworskich we wsi Czepiec, której właścicielem był Karol, wymieniono: dwór z drzewa pod gontem (32x17x5 łokci), stodołę z drzewa pod słomą (56x19x6 łokci), stajnię z drzewa pod słomą (44x17x5 łokci). Do nich dobudowano w 1866 r. stodołę z drzewa pod słomą (73 ¼ x19x6 łokci) i oborę z drzewa pod słomą i gontem (71×15 ¾ x5 ½ łokcia).
Dwór w Czepcu należącym do majątku Przełaj w którym mieszkał Karol Malski. APK, 21/17 DU, sygn.419 Czepiec.
Podpis Karola Malskiego na dokumencie dotyczącym dworu w Czepcu. APK, 21/17 DU, sygn. 419
Przed rokiem 1887 Karol ożenił się z Florentyną Zielińską i był jej trzecim mężem. O Florentynie wiemy bardzo mało, nie znamy miejsca ani daty urodzenia, jej ojciec miał na imię Kazimierz, pierwszy mąż nazywał się Cywiński, a drugi Taszkiewicz (taką formę zapisano w akcie zgonu Florentyny, prawidłowo powinno być Faskiewicz).
[Aktualizacja 22.02.2024]
Florentyna Walentyna Kazimiera Marianna Zielińska urodziła się 16 czerwca 1833 r. w Piotrkowie jako córka wielmożnego Kazimierza, obrońcy rządowego przy Sądzie Pokoju powiatu piotrkowskiego i Marianny (Marcjanny) Wiktorii ze Skalskich, a chrzest odbył się 29 stycznia 1835 r. w Piotrkowie. Rodzice Florentyny pobrali się 1 września 1832 r. w Tuszynie (Kazimierz był synem Wojciecha i Konstancji, zaś Marcjanna Wiktoria, pochodząca z Warszawy, córką Jacentego i Agaty).
Pierwszym mężem Florentyny został dziewiętnastoletni Józef Aleksander Cywiński herbu Puchała (1833-1864), syn Jana i Małgorzaty Mukotowskiej, a ceremonia zaślubin odbyła się 10 sierpnia 1850 r. w Kaliszu w kościele pw. św. Mikołaja. W okresie powstania styczniowego Józef służył jako praporszczyk (chorąży) w armii carskiej, zmarł 2 grudnia 1864 r. w warszawskim Szpitalu Wojskowym Ujazdowskim.
Drugim mężem Florentyny został Jan Faskiewicz (Faśkiewicz) h. Abdank, ur. w 1835 r. we wsi Dowmonty na Litwie, syn Ignacego i Teresy z Knieczanów. Był lekarzem wojskowym (najpierw jako lekarz sztabowy a później starszy lekarz) w 28. Połockim Pułku Piechoty, w 1867 r. stacjonował w Końskich. Ceremonia zaślubin odbyła się w Warszawie w 1867 r. Florentyna z mężem zamieszkała w Końskich, a potem przeprowadzała się razem z nim do nowych miejsc stacjonowania: w 1870 r. mieszkali w Staszowie, a w latach 1870-1874 w Kielcach. Urodziło im się czworo dzieci: Janina Stanisława (1870-1871), Helena (1871-1871), Marianna (1872-1872), Wacław Ignacy (1873-1874), lecz wszystkie zmarły w okresie niemowlęcym. Jan zmarł w Warszawie 18 czerwca 1874 r. w wieku 46 lat i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera E, rząd 5, miejsce 7) i Florentyna w ciągu kilka lat pod raz drugi została wdową.
Warto tu wspomnień o Antonim Faskiewiczu, bracie Jana, który także służył w armii carskiej w stopniu
oficera w Charkowskim Pułku Ułanów. Kiedy wybuchło powstanie styczniowe dołączył do oddziału Eminowicza, został ciężko ranny 23 sierpnia w bitwie pod Wirem. Przewieziony do szpitala w Radomiu zmarł 26 sierpnia. (szerzej o nim w publikacji „Bywaj dziewczę zdrowe, Ojczyzna mnie woła”)
[koniec aktualizacji]
W 1881 r. Karol Malski kupił dobra Sędowice, które władze carskie skonfiskowały Cystersom z Mogiły (Borkiewicz pisze, że zostały odkupione). W roku 1887 r. Karol złożył wniosek do władz Guberni Kieleckiej o wypłatę odszkodowania za straty wyrządzone w dobrach Sędowice przez dywizję kawalerii podczas manewrów. W 1898 r. Malscy sprzedali dobra Sędowice Kazimierzowi Mrozińskiemu z żoną Władysławą z Kotkowskich, a sami kupili majątek Rogienice od Władysława Krzyżanowskiego.
Niestety już w grudniu 1901 r. w prasie ukazało się następujące ogłoszenie: Z powodu choroby właściciela jest do sprzedania majątek 21 włók, w którym jest wszystko. Ziemia dobra, łąki, lasu kawałek, stawy zarybione, ogrody, z gustem urządzone zabudowania, inwentarz odpowiedni. Stacya kolei Jędrzejów, szosą mil trzy do tegoż majątku. Rogienice, poczta Włoszczowa.
Karol Malski swoją połowę dóbr Rogienice (obejmującej powierzchnię 766 morgów 239 prętów, czyli ok. 351h) zapisał w testamencie sporządzonym w dniu 22 września 1901 r. na rzecz budowy trzeciego kościoła rzymsko-katolickiego w Kielcach, zmarł w Warszawie w dniu 3 stycznia 1902 r. i został pochowany na cmentarzu powązkowskim. Początkowo właścicielem tej części dóbr Rogienice był Rząd Gubernialny Kielecki, jako zarządzający funduszami na budowę kościoła w Kielcach, a później Dozór Kościelny parafii pw. Św. Krzyża w Kielcach.
Rysunek elewacji kościoła św. Krzyża w Kielcach wg. projektu Stanisława Szpakowskiego. APK, 21/31 RGK, sygn.17439 (po lewej), pocztówka z kościołem św. Krzyża (po prawej)
Niedługo po śmierci Karola zawiązał się komitet budowy kościoła, który miał stanąć na Przedmieściu Starowarszawskim, plac pod budowę nowej świątyni został ofiarowany przez mieszkańców Kielc, projekt sporządził Stanisław Szpakowski (pełniący funkcję inżyniera architekta gubernialnego, który zaprojektował także m.in. cerkiew pw. św. Mikołaja, znaną obecnie jako Kościół Garnizonowy), a budowę kościoła rozpoczęto w 1904 r. Opisy postępów prac z powstającego kościoła można odnaleźć w dokumentach Komitetu Budowy Rzymskokatolickiego Kościoła św. Krzyża w Kielcach z lat 1902–1927. Dzięki uczynionemu zapisowi Karola Malskiego oraz zaangażowaniu mieszkańców Kielc i księży powstała piękna i charakterystyczna budowla.
Po śmierci męża Florentyna przeprowadziła się do Kielc i swoją połowę majątku Rogienice zapisała w testamencie sporządzonym w dniu 20 stycznia 1908 r. na założenie i utrzymanie schroniska. Treść zapisu w testamencie brzmiała następująco: W razie mojej śmierci, a będąc bezdzietną rozporządzam swą własnością w następujący sposób: Jako współwłaścicielka wsi Rogienice w powiecie włoszczowskim oraz na drugiej połowie tegoż majątku spłacony przeze mnie dług Karola Malskiego z weksla rubli 4200. Otóż tę moją własność oraz jaki się okaże kapitał zapisuję i oddaję na budowę schronienia w Kielcach dla starców z obywateli ziemskich obojej płci, będących bez funduszów z guberni kieleckiej wyznania katolickiego lub klasy urzędników, lecz nie młodszych nad lat sześćdziesiąt, w połowie na budynek, druga zaś ma posłużyć na względne utrzymanie znajdujących się osób w tymże schronieniu, jednakże za wpłatą jaki Szanowny Komitet zadecyduje jednorazowo od osoby, dla polepszenia ich bytu w przyszłości. Wyszczególnione wszelkie fundusze pozostawione w gotówce lub papierach: 1) we Wzajemnym Kredycie Kieleckim złożona przeze mnie suma rubli 6500 na procent 5 ½, z czego 3000 rubli jest jako kaucja dzierżawczyni Leokadii Bieleckiej za całość budynków oraz obsiewów w Rogienicach, 2) w Kasie Gubernialnej w Kielcach rubli 4400, 3) list zastawny Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego na rubli srebrem 3000.
Florentyna zmarła 28 stycznia 1912 r., jak zapisano w akcie zgonu w księdze parafii pw. św. Wojciecha, i została pochowana na Cmentarzu Starym w Kielcach (kwatera 14A).
Nagrobek Karola Malskiego na Powązkach i nekrolog opublikowany w Gazecie Kieleckiej z 8 stycznia 1902 r.
Akt zgonu Florentyny z Zielińskich Malskiej. APK, 21/1015 Akta Stanu Cywilnego Parafii św. Wojciecha, sygn. 39
Florentyna Malska na zdjęciu z ok. 1910 r i na pamiątkowym odlewie z okazji 80 rocznicy funkcjonowania domu opieki
Grób Florentyny Malskiej na Cmentarzu Starym w Kielcach. Fot. A.Malicki
W latach 1912-1914 przed Kielecką Radą Opieki Społecznej Guberni Kieleckiej toczyło się postępowanie dotyczące przyjęcia majątku i kapitałów ofiarowanych przez zmarłą wdowę Florentynę Malską na budowę schronienia dla biednych starców z obywateli ziemskich i urzędników oraz wdów po nich z guberni kieleckiej, sporządzony został inwentarz ruchomości po zmarłej jak i wycena majątku Rogienice, wraz z wykazem gotówki i ich sposobie lokowania.
W dniu 6 czerwca 1923 r. powołano formalnie Fundację Florentyny Malskiej i opracowano statut fundacji, w którym określono, że władzę w fundacji będzie sprawował Komitet składający się z 3 osób: przewodniczącego, mianowanego przez Ministra Pracy i Opieki Społecznej, oraz dwóch członków, jednego wybieranego spośród obywateli ziemskich dawnej guberni kieleckiej, z ówczesnych powiatów: kieleckiego, włoszczowskiego, jędrzejowskiego, miechowskiego, olkuskiego, pińczowskiego i stopnickiego. Siedziba fundacji mieściła się w Kielcach przy ul. Bazarowej 1/7, a jej przewodniczącym został dr. Wincenty Zasucha. Istniejący już wówczas Zarząd Dóbr Rogienice prowadził w imieniu fundacji i parafii pw. Św. Krzyża parcelację i sprzedaż ziemi, a uzyskane stąd dochody przeznaczane były na działalność statutową i kościelną. W latach 1926-1927 r. wykonano całkowitą parcelację pozostałej części dóbr Rogienice, należącej wcześniej do Florentyny, zajmującej powierzchnię 351 ha, a nabywcami było 76 rodzin z Rogienic, Boczkowic, Dąbia i innych okoliczny wsi. Do momentu rozparcelowanego majątku dobra były dzierżawione różnym osobom.
Odcisk pieczęci Komitetu Fundacji Florentyny Malskiej, której tłok zachował się do czasów współczesnych, oraz nagłówek papieru firmowego Zarządu Dóbr Rogienice
W listopadzie 1925 r. na jednym posiedzeń Komitetu Fundacji Florentyny Malskiej podjęto decyzję o zakupie placu pod budowę schroniska, zdecydowano się na część działki należącej do Jana i Anny Gabrysiewiczów, leżącą pomiędzy ulicami Szeroką (Żeromskiego) i Zagórską (Tarnowską), zaś od północy granicząca z ulicą Seminaryjską. W listopadzie 1927 r. zatwierdzony został projekt budowy schroniska Fundacji Florentyny Malskiej wykonany przez inż. Wacława Borowieckiego, który nadzorował też jego budowę. Prace budowlane rozpoczęto w 1928 r., a dwupiętrowy budynek, składający się z 55 pokoi, oddano do użytku 27 marca 1930 r.
Projekt budynku schroniska dla Fundacji Florentyny Malskiej wykonany przez inż. Wacława Borowieckiego z 1927 r. APK, 21/100 UWK I, sygn. 18171.
Tak o fakcie powstania domu opieki w Kielcach pisano w Pamiętniku Koła Kielczan w 1931 r.: W 1922 r. zawiązał się komitet budowy schroniska, zatwierdzony przez Urząd Wojewódzki. Weszli do niego: reprezentant ziemiaństwa p. Paszewski (zastępca p. Kruszewski) i przedstawiciel urzędników p. Górski (zast. p. Jurjew). Prezesem został wybrany dr. Wincenty Zasucha (zast. rejent W. Janiszowski). Zapis przeznaczył na budowę 300 morgów ziemi wartości około 150.000 zł. Powiększyły tę sumę procenty, czynsze dzierżawne i dalsze ofiary: p. Wiktorja Jeziorowska zapisała Fundacji 27.000 zł.; 4,000 dał Zw. Ziemian; 3.000 na umeblowanie Urząd Wojewódzki. Testament głosił, iż zapis uczyniono na budowę i utrzymanie Fundacji, należało więc obmyśleć środki stałego dochodu. Komitet odrzucił pomysł zostawienia części funduszów w banku, postanowiono natomiast umieścić kapitał w budynku. Według planów inż. Borowieckiego postawiono dwupiętrowy dom, którego zachodnia część (22 pokoje) stanowi właściwe schronisko, a część wschodnia (23 pokoje) jest jednostką dochodową. Ustrój wewnętrzny tak zw. „Ogniska” jest pensjonatowy; pensjonat prowadzi wykwalifikowana gospodyni. W chwili obecnej wszystkie pokoje dochodowe są wynajęte (mniej więcej 50zł za pokój). W części filantropijnej mieszka 6 osób (w tym 1 mężczyzna), zakwalifikowanych przez Komitet, które mają tu dożywotnie mieszkanie i życie. Ci z pensjonariuszy, którzy mogą, wpłacają Zarządowi drobne sumy ze swych emerytur lub zapomóg. Ogólny koszt budynku wyniósł 330.000 zł. Stawiano go, mając na względzie trzy warunki: spokój pensjonariuszy (system korytarzowy, wspólna jadalnia i hall), dostatek wody (łazienki, umywalnia, pralnia) oraz obfitość słońca i powietrza. Stoi więc dom na krańcu miasta, frontem na południe, otoczony przeszło półmorgowym terenem podwórza i ogródka. Na dachu taras o powierzchni 120 m2 (pierwszy w Kielcach!) z widokiem na Wietrznię, Telegraf i Biesak. Nie dochodzi tu wapienny kurz szosy; koszykowe fotele i leżaki pozwalają na najzdrowszą kąpiel słoneczno – powietrzną.
Tak dzięki rzadkiej ofiarności jednostki i dzięki tęgiej pracy Komitetu, który budował dom wśród często bardzo ciężkich okoliczności, powstała w Kielcach instytucja o wybitnym znaczeniu dla tej warstwy społeczeństwa, która u nas doznaje jeszcze najmniej opieki — dla inteligencji. Jesteśmy w szczęśliwym położeniu, że mamy w swym mieście „Ognisko”, dające jednostkom samotnym ciepło i oparcie wśród licznych niepowodzeń życiowych.
Weksel na 5000 zł wystawiony przez Fundację Florentyny Malskiej w okresie budowy schroniska, rachunek wystawiony przez inż. Wacława Borowieckiego za nadzór nad budową oraz pocztówka ukazując oddane do użytku schronisko (materiały udostępnione przez DPS im. Florentyny Malskiej)
Od 1942 r. opiekę nad pensjonariuszami sprawują Siostry Sercanki, w 1950 r. placówka została przekształcona w Państwowy Zakład Specjalny dla Dorosłych, obecnie w budynku funkcjonuje Dom Pomocy Społecznej, któremu w 1991 r. nadano imię „Florentyny Malskiej”. Jej imieniem nazwano także jedną z ulic na osiedlu Słoneczne Wzgórze w Kielcach. Z inicjatywy Grażyny Łęskiej-Baranowicz, która od 30 lat pełni funkcję dyrektora DPS przy ul Tarnowskiej 11, w 1990 r. został odnowiony grób Florentyny.
W tym roku (2020) będzie obchodzona 90-ta rocznica funkcjonowania instytucji której początek dał zapis uczyniony przez Florentynę z Zielińskich Malską.
Bibliografia
APK, 21/238 Rada Opieki Społecznej Guberni Kieleckiej, sygn. 623 Дело Келецкаго Губернскаго Совета Общественнаго Призрения. О принятии имущества и капиталов отказанных покойною вдовой Флорентиной Мальской на устройство убежища для бедных стариков из среды помещиков и чиновников и их вдов Келецкой губернии.
APK, 21/105 OUZ, sygn. 4270 Sprawa parcelacji majątku ziemskiego Rogienice.
APK, 21/100 UWK I, sygn. 18171 Projekt budynku schroniska Fundacji Florentyny Malskiej w Kielcach.
APK, 21/17 Dyrekcja Ubezpieczeń, sygn 667 Przełaj
APK, 21/31 RGK, sygn 11266, Po prošeniju vladěl’ca imenija Sendovice Karla Mal’skago ob uplatě emu voznagraždenija za ubytki pričinennyje im Kavalerijskoju divizieju vo vremja manevrov
APK, 21/815 Kielecki Dozór Kościelny, sygn. 16 Kniga protokolow Komiteta po postrojke` R.K. Kostela Sv Kresta v K`el`cach.
APK, 21/105 Okręgowy Urząd Ziemski, sygn. 4270 Rogienice.
Biesiada Literacka nr 1 1902, Warszawa 20 grudnia 1901 r., s.2
Borkiewicz, Z. Linowski, Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce 1937.
Mazur H., Źródła do dziejów kieleckich kościołów w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach, [w:] Studia Muzealno-Historyczne 6 (2014), s.139-157.
Pamiętnik Koła Kielczan t. V 1930-1931.
Sęczys E., Szlachta guberni augustowskiej, lubelskiej i radomskiej wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836–1861
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t IX
