K aplica Firlejów powstała przy kościele parafialnym w Bejscach około 1594 – 1600 roku, ufundowana przez krakowskiego wojewodę Mikołaja Firleja. Patronką kaplicy jest Matka Boska, ale głównym celem Firleja było wzniesienie kaplicy nagrobnej dla niego i jego małżonki Elżbiety z Ligęzów.
Kaplica ma plan kwadratu, nakryta jest eliptyczną w przekroju kopułą opartą na pendentywach, ale bez tamburu. Na kopule wznosi się latarnia zapewniająca dodatkowy dopływ światła do wnętrza kaplicy, oświetlonego tylko dwoma okrągłymi otworami okiennymi umieszczonymi w ścianach bocznych. „Prostota zewnętrznego układu, osadzenie okrągłych okien, kartusze herbowe na pendentywach, wreszcie rzeźbiony gzyms pod kopułą – przypominają kaplicę Branickich w Niepołomicach. Każe to szukać nieznanego autora budowy wśród artystycznej szkoły krakowskiej, której czołowym przedstawicielem był Santi Gucci” – uważa profesor Dmochowski.
O ile wpływy twórczości Santi Gucciego na architekturę i detal rzeźbiarski kaplicy są niepodważalne, to co do autorstwa i wykonawstwa kaplicy – zdania są podzielone. Być może roboty prowadził krakowski warsztat kamieniarski Świątkowiczów, choć prawdopodobna wielce jest też hipoteza, że wykonawstwo kaplicy Firlejów należy łączyć z pińczowskim zakładem architektonicznym i rzeźbiarskim Tomasza Nikla, kontynuatora i naśladowcy Gucciego.
Zewnętrzna dekoracja kaplicy jest bardzo skromna. Poza gzymsowaniem i detalami latarni, artystyczny wyraz osiągnięto tu raczej przy pomocy proporcji poszczególnych brył tworzących kaplicę. Zupełnie inaczej wygląda wnętrze, wręcz zaskakując niesłychanym bogactwem nagromadzonych tu form. Z nawy do kaplicy prowadzi półkolista arkada, zamknięta w dolnych partiach ażurową kamienną ścianką z żelaznymi drzwiczkami. We wschodniej ścianie kaplicy, umieszczony jest ołtarz wykonany z piaskowca, marmuru i alabastru o przebogatej dekoracji rzeźbiarskiej. W głównym polu scena Wniebowzięcia, po bokach św. Stanisław i św. Mikołaj, wyżej hierogram IHS i Archaniołowie Michał i Gabriel, górą scena Ukrzyżowania a nad nią rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego. We wnęce w ścianie południowej znajdują się fragmenty barokowej polichromii i klasycystyczne epitafium z metalową urną mieszczącą serce Michała Badeniego, wojewody i ministra sprawiedliwości Królestwa Polskiego.
Najciekawszym elementem wystroju kaplicy jest umieszczony przy ścianie zachodniej nagrobek Firlejów wykonany z piaskowca i marmuru, ściśle powiązany z architekturą kaplicy. Trójosiowy, z częścią środkową wysuniętą do przodu, dźwigającą baldachimowe belkowanie i trójkątny szczyt. W tejże części środkowej pole główne zajmują płaskorzeźbione, klęczące postaci Mikołaja i Elżbiety. Ołtarz i otaczająca go przestrzeń pokryte są niesłychanie wybujałą dekoracją „wprowadzającą nas w świat fantastyki nieskrępowanej kanonami klasycznej estetyki renesansowej” – jak ocenia profesor Janusz Kębłowski. Mamy tu do czynienia z motywami fantastyczno – zwierzęcymi i roślinnymi, przedstawiającymi: smoki, gryfy, orle łapy, rozety owoce, kartusze, ornamenty okuciowe,- można rzec, że czego nie umieszczono w kaplicy w Bejscach, tego z pewnością nie można zobaczyć także w żadnym innym, manierystycznym co do cech stylowych, obiekcie w Europie i w świecie.
Adam Malicki
Inne wpisy tego autora
Skomentuj
Galeria
