Z espół Bóżnicy, murowana po 1630 r.
Chociaż początki żydowskiego osadnictwa w Chmielniku odnieść należy do połowy XVI stulecia, to jednak powstanie tutejszej gminy, jako organizacji w pełni ukształtowanej, datuje się dopiero na rok 1630. W tym właśnie czasie, na mocy przywileju wystawionego przez właściciela miasta, Krzysztofa Gołuchowskiego, chmielniccy Żydzi uzyskali prawo do swobodnego zamieszkania, budowy i posiadania domów, prowadzenia handlu, zajmowania się rzemiosłem. Otrzymali też prawo propinacji i zakładania winnic. Zezwolono im również na wybudowanie chederu i wystawienie synagogi.
Dzielnica żydowska zaczęła się kształtować jeszcze w XVI wieku, zaraz po osiedleniu się pierwszych Żydów i równocześnie z początkami tworzenia gminy wyznaniowej. Żydzi osiedlali się na północ i północny-zachód od rynku i w tym też rejonie miasta po roku 1638 wybudowano synagogę. Osadnictwo żydowskie miało w Chmielniku charakter rozwojowy, a autorytet tutejszych rabinów daleko przekraczał zasięg gminy. W XVII i XVIII stuleciu odbywały się tutaj obrady przedstawicieli okręgu krakowsko-sandomierskiego na Sejm Czterech Ziem, co jest niewątpliwie dowodem ówczesnego znaczenia i autorytetu chmielnickiej gminy żydowskiej.
W roku 1787 w Chmielniku mieszkało 782 Żydów, co stanowiło ponad 56% ogółu populacji. W roku 1827 Żydzi, o liczbie 5671 osób, stanowili ponad 80 % mieszkańców. Zbliżony procent ludności żydowskiej utrzymywał się aż do wybuchu II wojny światowej. W czasach międzywojennego dwudziestolecia gmina żydowska posiadała bożnicę i cztery domy modlitwy – w jednym z nich mieścił się też cheder oraz siedziba administracji gminy. Były tu też rytualne łaźnie – mykwy oraz dwa cmentarze. Stary cmentarz użytkowany był od roku 1565. Gdy zapełnił się, w roku 1820 otworzono nowy cmentarz. Po pożarze miasta z roku 1876, podczas dokonywanej regulacji miejskiej zabudowy, planowano oba cmentarze zlikwidować, a pozyskany teren przeznaczyć pod zabudowę. Podczas II wojny doszło do dewastacji cmentarzy. W roku 1963 oba cmentarze zamknięto a na ich terenie urządzono targowicę.
Getto w Chmielniku utworzyły hitlerowskie władze w roku 1941. Ogółem więziono tu około 13 tysięcy Żydów z Chmielnika, powiatu buskiego, ale też z Łodzi, Płocka, Radomia. Wymordowano ich w roku 1942, w obozie zagłady w Treblince. Jedynym materialnym śladem po żydowskiej przeszłości Chmielnika jest obecnie synagoga. Synagoga jest budowla orientowaną, wymurowaną z kamienia. Ma plan prostokąta o wymiarach ok. 16 na 29 metrów. W części wschodniej mieściła się sala modlitw, w zachodniej przedsionek, a nad nim babiniec. Czteroprzęsłowe wnętrze nakryte było sklepieniem kolebkowym z lunetami. Ołtarz Aron Hakodesz stał pod wschodnią ścianą, pod okrągłym oknem.
Synagoga przebudowywana była w roku 1876, po pożarze. Bimę i Aron Hakodesz zniszczono w roku 1942, przerabiając gmach na magazyn i dzieląc go stropem na dwie kondygnacje. Synagoga od lat jest nieużytkowana, a okres w którym służyła jako magazyn, także trudno dla zabytkowej substancji uznać za korzystny. Stan techniczny budynku nie jest dobry, ale bieżące i doraźne remonty utrzymały go „przy życiu”. Nakrywa go w miarę szczelny, czterospadowy blaszany dach, a ściany choć pozbawione większości tynków – nadal są całe. Zachowały się sklepienia a nawet fragmenty dekoracji stiukowej. Może uda się chmielnickiej synagodze doczekać lepszych czasów?
