Widok drewnianego młyna w Rudzie sprzed kilku lat
Wieś Ruda (której nazwa wywodzi się od wydobywanej tu dawniej rudy żelaza) leży w gminie Łagów, około 3 kilometry na południe od stolicy gminy, w górnym biegu rzeczki Łagowicy, na stokach Wału Małacentowskiego. Początkowo nazywała się Rudą Łagowską, lecz z czasem nazwę tę uproszczono. Po raz pierwszy wymieniono ją w dokumentach w roku 1510, gdzie wspomina się o kuźnicy pod nazwą Ruda Łagowska. W 1578 właścicielem kuźnicy był Andrzej Kozłowski. Na początku XIX stulecia, na sporządzonej przez Meyera von Heldensfelda mapie Galicji Zachodniej, osadę oszacowano na 10 domów, 7 mężczyzn i 3 konie. Według informacji zawartych w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego w roku 1827 osada liczyła 18 domostw w których zamieszkiwało 115 mieszkańców. W roku 1888 ilość domów spadła do 17 a mieszkańców było już tylko 95.
Obecnie wieś wchodzi w skład sołectwa Melonek. W roku 1992 było tu 14 zagród. Główną atrakcją wsi (oprócz urokliwego krajobrazu) jest wpisany do rejestru zabytków drewniany młyn, wybudowany w latach 20. ubiegłego stulecia i nadal czynny. Zachowała się nawet dokumentacja projektowa, na podstawie której go zbudowano – autorem projektu budowlanego był S. Karpowicz. Podpisał on projekt datą: lipiec 1926. Drugi projekt zawiera rozwiązania hydrologiczne, dawniej nazywane „hydraulicznymi” – zatwierdzony został (co równało się wydaniu pozwolenia wodno-prawnego) przez kogoś o nieczytelnym podpisie pod pieczątką „za Wojewodę”, z datą 30 maja 1928.
Początkowo młyn działał w oparciu o energię wodną – napędzany był przez pojedyncze koło nasiębierne, a przemiał odbywał się – jak to fachowo określano: „na dwa złożenia kamieni”, co można tłumaczyć dwoma urządzeniami do mielenia. Owe „kamienie” znajdowały się na piętrze. Na parterze stały dwie „skrzynie” i „jagielnik”. Napęd zmodernizowano w roku 1948 – koło zastępując turbiną. Ostatnio energię wodną wyparła energia elektryczna, ale dzięki staraniom właścicieli młyna wszystkie stare urządzenia związane z wodnym napędem są nadal „na chodzie”.
Budynek młyna usytuowany jest nad rzeką, elewacją frontową skierowany na wschód. Wśród urządzeń wodnych wymienić należy: jaz piętrzący na rzece, staw gromadzący wodę oraz kanał doprowadzający wodę d o turbiny z upustem jałowym i roboczym. Młyn stoi na kamiennych fundamentach. Jego plan ma kształt prostokąta o wymiarach 7.7 na 11.3 metra. Kondygnacje nadziemne mają konstrukcję drewnianą, słupowo-ryglową. Od zewnątrz ściany osłonięte są deskowymi szalunkami. Nakrywa go dwuspadowy dach o więźbie krokwiowo-płatwiowej. Towarzyszy mu niewielki budyneczek turbinowni, o analogicznej konstrukcji.
Najniższą kondygnację zajmują urządzenia transmisyjne. Na piętrze znajduje się kosz zasypowy, dwa mlewniki i czyszczarka. Na poddaszu umieszczono dwa odsiewacze cylindryczne z koszami. Do komunikacji pionowej służą jednobiegowe, policzkowe schody.
Wszystkie urządzenia młyna są sprawne. We wnętrzu pięknie pachnie świeżą mąką, a dzięki wyjątkowej uprzejmości gospodarzy – młyn można zwiedzać, obejrzeć wszystkie maszyny i urządzenia, wysłuchując przy tym fachowych objaśnień chętnie udzielanych przez właścicieli młyna: ojca i syna. Gdyby wszystkie zabytki mogły być równie dobrze utrzymane i równie dostępne dla zwiedzających!
