76. CHĘCINY Zamek – widok zespołu zabudowy przy bramie

Pierwszym badaczem, który w roku 1778 opisał chęciński zamek był Jan Filip Carossi. Choć głównym przedmiotem jego zainteresowania była geologia – i dla niej przyjechał do Chęcin – opuszczone ruiny zamku musiały wywrzeć na nim mocne wrażenie, skoro podjął się opisania ich stanu, a także związanych z nimi podań i legend. Prócz napisania tekstu Carossi wykonał kilkanaście rysunków, jak się wydaje bardzo wiernie oddających rzeczywistość – o charakterze niemal fotograficznym, dzięki czemu powstał bezcenny materiał ikonograficzny, ukazujący wygląd zamkowych ruin w trzeciej ćwierci XVIII stulecia. Wiarygodność informacji pochodzących od Carossiego gwarantuje jego osoba – z urodzenia był genueńczykiem, z wykształcenia geologiem, z pełnionego stanowiska – dyrektorem górnictwa króla Stanisława Augusta.
Kolejnym źródłem ikonograficznym dotyczącym chęcińskiego zamku są rysunki Friedricha Phillipa Usenera z roku 1805. zawierają plan zamku (z ukazanymi miejscami, z których wykonywano poszczególne „ujęcia”) oraz widoki ogólne i szczegółowe. Wiek XIX przyniósł szereg opracowań tekstowych, z których najstarszym był opis Juliana Ursyna Niemcewicza, odwiedzającego Chęciny w latach 1811-28, w ramach odbywanych przez niego „podróży historycznych”.
W roku 1850 odwiedziła zamek rządowa komisja, nazywająca się: „Delegacją” do opisywania zabytków starożytności. Przewodniczył jej Kazimierz Stronczyński, archiwista i przyrodnik. W raporcie z prac tej „delegacyi” są dwie akwarele autorstwa Tadeusza Chrząńskiego. Nietrudno zgadnąć, że akwarele Chrząńskiego ukazują stan ruin gorszy, niż na wcześniejszych rysunkach. W ostatnich latach tegoż stulecia (1897) powstała „inwentaryzacja” dokonana przez Mariana Wawrzenieckiego, zapewne z inspiracji Michała Rawity-Witanowskiego. Wilanowskiemu – zresztą – zawdzięczamy pierwsze, poważne podejście do źródłowego rozpoznania zamku. W swym opracowaniu (opracowanym przez Dariusza Kalinę i wydanym drukiem przez Regionalny Ośrodek w Kielcach w roku 2001) wykorzystał on głównie „Inwentarz z roku 1613”, okazujący stan zamku po przebudowie dokonane j przez Kacpra Fodygę.
Po I wojnie światowej zamkiem interesował się Adolf Szyszko-Bohusz. W latach 20. wykonał on szkic rekonstruujący średniowieczny wygląd zamku, który do dziś budzi kontrowersje. Po II wojnie światowej badania nad zamkiem podjął profesor Bohdan Guerquin z Wrocławia, kontynuował je profesor Jerzy Rozpędowski, ale kompleksową dokumentacją zamku opracowali dopiero w latach 80. krakowscy badacze: Danuta Czapczyńska i Jan Janczykowski.
Przedstawiłem tylko ogólny zarys bibliografii zamku w Chęcinach, obejmujący wyłącznie najważniejsze pozycje. Szczególnie obfite pod tym względem było ostatnie kilkadziesiąt lat. Ale cChoć o na teksty o chęcińskim zamku zużyto już hektolitry drukarskiej farby, do dziś nie wiadomo, kto był jego fundatorem. W tym szacownym gronie wymienia się cztery osoby: Mikołaja Sieciesławowicza herbu Odrowąż, Wacława II Czeskiego, biskupa Muskatę i Władysława Łokietka, który wówczas nie był jeszcze królem Polski.

Oznaczone: albumch, ChęcinyAutor: Roman Mirowski