SANCYGNIÓW Dwór. Gmina Działoszyce, powiat pińczowski.

„Sancygniów, w XV w. Sanczygnyew, w XVI Seczigniów, wieś, folwark i dobra nad rzeką Sancygniówką, przy drodze z Działoszyc do Książa Wielkiego…odl. 24 wiorsty od Pińczowa…” – czytamy w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego” wydanym w roku 1889. Z Długoszowego „Liber Benefitiorum” dowiadujemy się, że wieś należała do Mikołaja Sancygniewskiego herbu Jelita, dziesięcinę płaciła prepozyturze w Skalbmierzu, za wyjątkiem szlacheckiego folwarku, który płacił ją na rzecz miejscowego kościoła.
Paprocki w „Herbarzu” pisze, że rody Secygniowskich lub Sancygniowskich tworzą wraz z Pacanowskimi jedną rodzinę Jelitczyków i piszą się „z Pacanowa”. W XV stuleciu znani byli: Piotr Secygniowski z Pacanowa, sędzia sandomierski, Florian z Pacanowa, później także Jakub, starosta buski i Paweł, obaj „sławni wojownicy”, Dionizy, kamieniecki biskup z czasów ostatniego Jagiellona czy Jakub Secygniowski, „studiujący” sztukę wojenną w armii cesarza Karola V.
Pierwszą obronną rezydencję w Sancygniowie wybudował prawdopodobnie Piotr Sancygniowski, odnotowany w źródłach w latach 1387 – 1421, syn Klemensa Mokrskiego, radomskiego kasztelana. Relikty tej pierwszej budowli zapewne tkwią gdzieś w murach późniejszego pałacu, choć nie wykluczone, że średniowieczna rezydencja znajdowała się w północno-wschodnim narożniku obecnego parku. Badań archeologicznych nie prowadzono.
W 2. połowie XVI stulecia zbudowany został obronny dwór. Wznieśli go ostatni przedstawiciele rodu Sancygniowskich. Położony na zachodniej krawędzi terasy rzeczki Sancygniówki zespół zabezpieczony był od wschodu i północy murem, a od południa ograniczony stawem. Stan obecny tylko po części przypomina późnorenesansowy układ. Uległ on dość istotnym przekształceniom wskutek dokonanej w roku 1882 przebudowy, a właściwie raczej budowy pałacu dla Andrzeja Deskura według projektu Adama Oczkowskiego. Część elementów szesnastowiecznego układu zachowała się jednak do dzisiaj. W narożniku północno-wschodnim wciąż stoi brama, wzniesiona w końcu XVI stulecia. Wieńczy ją attyka o grzebieniu z szyszek i esownic. Otwór bramny obramiony jest rustyką – wyżej znajduje się wnęka o profilowanym obramieniu i trzy „kluczowe” strzelnice.
Obok bramy stoi budynek przybramny, pochodzący zapewne z XVII stulecia, wymurowany z kamienia na planie zbliżonym do kwadratu. Wewnątrz ma dwa pomieszczenia, a przykrywa go czterospadowy dach gontowy. Od strony północnej wmurowany jest kamienny portal, prawdopodobnie także siedemnastowieczny.
Trzecim i najbardziej okazałym obiektem jest tak zwany lamus, noszący też miano ariańskiego zboru. Najpewniej był to kiedyś budynek mieszkalny, czyli „kamienica”. Ma on plan kwadratu, a wymurowany jest z kamienia, za wyjątkiem detali, które wykonane są z ciosu. Na każdej z trzech kondygnacji /wliczając w to sklepioną kolebkowo piwnicę/ jest tylko jedno, ale za to obszerne pomieszczenie. Od południa stoi przy „lamusie” mała przybudówka z 2. połowy XVIII stulecia, osłaniająca zejście do piwnicy. Parter, z wejściem od zachodu poprzedzonym kamiennymi schodkami, zasklepiony jest kolebkowo, piętro nakrywa belkowy strop, a całość przykryta jest namiotowym gontowym dachem.
Z detali zachowały się renesansowe portale, prostokątne, profilowane, zwieńczone gzymsami. Na nadprożu dolnego portalu jest tarcza z herbem Pilawa. Osadzone w nim drzwi są żelazne, okute w skośną kratę.

Oznaczone: albumAutor: Roman Mirowski